________________
જન્મ પામે, દીક્ષા લે, કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરે તથા નિર્વાણ પામે એ પાંચ ઘટનાઓને અનુકમે ચ્યવનકલ્યાણક, જન્મકલ્યાણક, દીક્ષાકલ્યાણક, કેવલજ્ઞાનકલ્યાણક અને નિર્વાણ કલ્યાણક કહેવામાં આવે છે. આ ઘટનાઓ વિશ્વનું કલ્યાણ થવામાં પ્રબળ નિમિત્ત છે, તેથી તે કલ્યાણક કહેવાય છે.
શ્રી મહાવીર સ્વામીને જીવ પ્રાણુત નામના દશમા દેવલેકમાંથી ચવીને અષાડ માસના શુક્લ પક્ષની છઠ્ઠી રાત્રિએ જબૂદ્વીપના દક્ષિણ ભારતમાં (એટલે આપણા ભારતવર્ષમાં) દક્ષિણ બ્રાહ્મણકુંડ નગરમાં રહેતા ઋષભદત્ત વિપ્રની ભાર્યા દેવાનંદાના ગર્ભમાં આવ્યા, ત્યારે દુષમસુષમા નામના ચોથા આરાને અધિકાંશ ભાગ વ્યતીત થઈ ચૂક્યો હતે અને તેને પૂર્ણ થવાને માત્ર પંચોતેર વર્ષ અને સાડા આઠમાસ બાકી હતા. આધુનિક પરિભાષામાં કહીએ તે એ સમય વિકમ સંવત્ પ૪ર વર્ષ પૂર્વેને અને ઈસ્વીસન ૧૯ વર્ષ પૂર્વેને હતે.
તે રાત્રે દેવાનંદાએ વૃષભ, હાથી, કેશરીસિંહ, લક્ષ્મીદેવી, પુષ્પમાળા, ચંદ્રમંડળ, સૂર્ય, મહાધ્વજ, કળશ, પદ્મસરોવર, ક્ષીરસમુદ્ર, વિમાન, રત્નપુંજ અને નિર્ધમ અગ્નિ એ ચૌદ સ્વપ્ન જોયાં અને તે જાગી ઉઠી પિતાના પતિને તેનું ફળ પૂછવા લાગી. પતિએ કહ્યું: “હે સુભગે! આ સ્વપ્ન પરથી સૂચિત થાય છે કે તેને સર્વ શાસ્ત્રો જાણનાર સુદઢ શરીરવાળો, સુલક્ષણે, તેજસ્વી, યશવંત, સૌભાગ્યવંત પુત્ર થશે.” આ સાંભળી દેવાનંદા અતિ હર્ષ પામી.
