________________
પ્રકરણ પાંચમું
નવતર
(૧) જીવ, (૨) અજીવ, (૩) પુષ્ય, (૪) પાપ, (૫) આસ્રવ, (૬) સંવર, (૭) નિર્જર, (૮) બંધ અને (૯) મેક્ષ એ નવ તત્ત્વ છે.
વિશ્વવ્યવસ્થાના પ્રકરણમાં આપણે જોઈ ગયા કે વડુ દ્રવ્ય પૈકીનું એક દ્રવ્ય આત્મા છે અને તેને જ જીવ કહેવામાં આવે છે તથા તેનું મુખ્ય લક્ષણ ચિતન્ય એટલે જ્ઞાન છે. પ્રાણ ધારણ કરવાની શક્તિને લીધે તેને પ્રાણી પણ કહેવામાં આવે છે. આ જીવનું વિશેષ લક્ષણ એ છે કે તે કર્મને કર્તા છે, કર્મફળને ભક્તા છે, સંસારમાં પરિભ્રમણ કરનાર છે અને મેક્ષમાં જઈ શકે એવી શક્તિવાળે છે.
પ્રથમ તે આ વિશ્વમાં કર્મ નામની કઈ વસ્તુ
