________________
૧૦૮
જેમ ઔષધમાં અમુક ગુણ લાવવા માટે તેને જુદા જુદા રસની ભાવના આપવામાં આવે છે, તેમ આત્માને પવિત્ર બનાવવા માટે ૧૨ પ્રકારની–વિચાર ધારાઓને આશ્રય લેવામાં આવે છે, તેને બાર ભાવના કે દ્વાદશાનુપ્રેક્ષા કહેવામાં આવે છે. તે નીચે મુજબ –
૧ અનિત્યભાવના–સર્વ પરપદાર્થની અનિત્યતા ચિંતવવી.
૨ અશરણભાવના-અરિહંતાદિ ચાર શરણ વિના સંસારમાં પ્રાણીને કેઈનું શરણું નથી, તેવું ચિંતન કરવું.
૩ સંસારભાવના–સંસારમાં જીવનું અનાદિ પરબ્રમણ તથા તેનાં અનંત જન્મ, મરણ અને અસ્થિર સંબંધનું ચિંતન કરવું.
૪ એકત્વભાવના–જન્મ-મરણ તથા સુખ-દુઃખ સંસારમાં એકલા જીવને જ અનુભવવા પડે છે એવું ચિંતન કરવું.
૫ અન્યત્યભાવના–આત્માને ધન, બંધુ તથા શરીરથી ભિન્ન ચિંતવ.
૬ અશુચિસ્વભાવના–શરીરનું અપવિત્રપણું ચિંતવવું.
૭ આસ્રવભાવના-અવિરતિ, કષાય, પ્રમાદ, ગ તથા મિથ્યાત્વને અશુભ કર્મના હેતુ તરીકે ચિંતવવા.
( ૮ સંવરભાવના-સંયમનું સ્વરૂપ અને તેના લાભ ચિંતવવા.
