________________
૧૧૪ કે પાંત્રીશ ઉપવાસ પણ કરે છે ને કેટલાક બે માસ કે અઢી માસના ઉપવાસ પણ કરે છે. આ કાળમાં ઉત્કૃષ્ટ ઉપવાસનું માન છ મહિનાનું છે કે જે અકબરના સમચમાં ચંપા શ્રાવિકાએ કર્યા હતા.
આ બધા ઉપવાસમાં તપ પૂર્ણ થયે ફરી ભેજનની આંકાક્ષા હોય છે, જ્યારે યાવતકથિક અનશનમાં તે પ્રકારની ઈચ્છા હતી નથી, અર્થાત્ તેમાં જીવે ત્યાં સુધી ત્રિવિધ કે ચતુર્વિધ આહારને ત્યાગ હોય છે. તેનું શાસ્ત્રીય નામ સંલેખના છે. આ જાતનું સંલેખના–તપ કરનાર દર્ભ કે ઊનની શય્યા પર સંથારે કરીને કાયાને કૃશ કરતે થકે ચિત્તસમાધિમાં આયુષ્ય પર્ણ કરે છે. આપઘાતમાં કઈ પણ જાતની વ્યથા કે વેદનાથી જીવનને અંત લાવવાની તાલાવેલી હોય છે, જ્યારે સંખનામાં સંસારના સર્વ મેહને ત્યાગ કરી શાંતિ, સમતા કે સમાધિપૂર્વક શેષ જીવન પૂર્ણ કરવાનું હોય છે, એટલે તે બે વસ્તુઓ એક ગણી શકાય નહિ. ઘણા પશ્ચિમાત્ય વિદ્વાનેએ આ તપનું રહસ્ય નહિ સમજાવાથી સંલેખના–તપને Self mortification એટલે મરજીઆત આપઘાત તરીકે ઓળખાવ્યું છે, પણ તે વ્યાજબી નથી.
ઊદરિકા એટલે ભૂખથી કંઈક ઓછું જમવું એ બીજું બાહ્ય તપ છે.
વૃત્તિસંક્ષેપ એટલે આહારપાણીરૂપ વૃત્તિને ઘટાડે
