________________
૧૧૩
અનશન એટલે ભેજનને ત્યાગ એ પહેલું બાહ્ય તપ છે. તેમાં એક ટંક સિવાય ખાવાને ત્યાગ કરે તેને એકાશન–એકાસણું કહે છે. એવું એકાસણું જ્યારે રસ વાળા પદાર્થોના ત્યાગપૂર્વક હોય ત્યારે તેને આયંબિલ કહે છે અને જેમાં આગળનું ટંક, દિવસના બે ટંક તથા ત્યાર પછીનું એક ટંક એમ ચાર ટંકનો ત્યાગ કરવામાં આવે તેને ચઉત્થભત્ત કે ઉપવાસ કહે છે. તેમાં સૂર્યોદય થયા પછી એક પ્રહર બાદ અચિત્ત જળને ઉપયોગ કરી શકાય તેવા ઉપવાસને તેવિહાર (ત્રિવિધ આહારને ત્યાગ કરનાર) કહે છે અને જેમાં અચિત્ત જળને પણ ઉપગ ન કરી શકાય એવા ઉપવાસને ચેવિહાર (ચતુર્વિધ આહારનો ત્યાગ કરના) કહેવામાં આવે છે. કોઈ પણ તપમાં રાત્રિભેજનને સર્વથા ત્યાગ હોય છે, એટલે સંધ્યાકાળથી લઈને બીજા દિવસના સૂર્યોદય સુધી કોઈ પણ પ્રકારનું અન કે જળ વાપરવામાં આવતું નથી. તાત્પર્ય કે અન્ય ધર્મના ઉપવાસમાં દૂધ, ફળ, રાજગરાને શીરે, ચાહ, કેફી વગેરે લેવાની છૂટ હોય છે, તેવી છૂટ આમાં રહેતી નથી, એટલે આ ઉપવાસ આકરા ગણાય છે. આમ છતાં જૈનોનાં નાનાં નાનાં બાળકો પણ આવા ઉપવાસ કરે છે અને તે એકાદ-બે નહિ પણ ત્રણ-ત્રણ કે ચાર-ચાર કરે છે. વળી દશ વર્ષથી ચૌદ વર્ષની ઉમર સુધીના બાળકેએ અઠ્ઠાઈ એટલે એક સામટા આઠ ઉપવાસ કર્યાને દાખલાઓ પણ છે. મેટી ઉમરના સ્ત્રીપુરુષે એક ઉપવાસથી માંડીને આઠ ઉપવાસ, પંદર ઉપવાસ, ત્રીસ ઉપવાસ
