________________
૧૧૬ ભૂલ માટે દંડ રૂપ તપશ્ચર્યા કરવી એ પ્રાયશ્ચિત્ત નામે પહેલું અત્યંતર તપ છે.
જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર તથા તપને તેમજ વિદ્યાદાતા ગુરુને ઔપચારિક વિનય કરે એ વિનય નામનું બીજું અત્યંતર તપ છે. - આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, સ્થવિર, તપસ્વી, ગ્લાન (માંદા કે અશક્ત), શિક્ષ (નવદીક્ષિત), કુલ, ગણ, સંઘ અને સાધર્મિક એ દશની નિરાશસ ભાવે એટલે કર્મક્ષયના હેતુથી શુશ્રુષા કરવી એ વિયાવૃત્ય નામનું ત્રીજું અત્યંતર તપ છે.
શાના પાઠ તથા અર્થની વાચના લેવી, તે સંબંધી પૃચ્છા કરવી, તેનું પરાવર્તન કરવું, તે સંબંધી ઊંડું ચિંતન કરવું તથા તેને યોગ્ય અધિકારીને વિનિમય કરે એ સ્વાધ્યાય નામનું એથું અત્યંતર તપ છે.
મનના શુભ વિચારમાં એકાગ્રતા કરવી એ પાંચમું ધ્યાન નામનું અત્યંતર તપ છે અને ઉત્કૃષ્ટ ત્યાગ વૃત્તિથી રહેવું એ ઉત્સર્ગ નામનું છઠું અત્યંતર તપ છે. ' ઘણું કઠિન અને નિકાચિત કર્મબંધનની નિજેરા આ અત્યંતર તપ વડેજ થાય છે.
૮, બંધ આત્મા અને કર્મનું જોડાવું, આત્મા સાથે કાર્મણ
