________________
૧૨૦
જે જીવે ચાર ઘાતી કર્મોને ક્ષય કરીને કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે, તે અંત સમયે શેષ ચાર કર્મોને ક્ષય કરી અવશ્ય મેક્ષગતિને પ્રાપ્ત કરે છે.
આ રીતે જૈન શાોએ નવતત્ત્વમાં જાણવા જેવું બધું જણાવી દીધું છે અને તેમાંથી છેડવા શું છે અને ગ્રહણ કરવા એગ્ય શું છે? તેને બોધ પણ કરાવી દીધો છે. જીવ જાણવા ગ્ય છે, અજીવ જાણવા છે, પુણ્ય કરવા ગ્ય છે પણ આખરે છેડવા ગ્ય છે, પાપ કરવા યોગ્ય નથી અને છેડવા યોગ્ય છે, આસવ પણ છેડવા ગ્ય છે, સંવર કરવા એગ્ય છે, નિર્જરા કરવા ગ્ય છે, બંધ કરવા ગ્ય નથી, મોક્ષ મેળવવા યોગ્ય છે.
સંવર એ સંયમ છે અને નિર્જરા એ તપ છે, એટલે સંયમ અને તપ એ જ આખરે મનુષ્યને મુક્તિ સમીપે લઈ જનારાં બે મહાન તત્વે છે અને તેથીજ જૈનો તેની યથાશક્તિ આરાધના-ઉપાસના કરે છે.
