________________
જાય છે પણ તેને કઈ ભાગ બાકી રહેતું નથી કે તે શરીર બહાર પ્રસરતે નથી.
જીવ નરી આંખે જોઈ શકાતું નથી પણ જીવંત પ્રાણીમાં હેલનચલન, શ્વાસોશ્વાસ, ભાષા, વિચાર આદિ જે જે ક્રિયાઓ જોવામાં આવે છે, તેને લીધે તેનું અસ્તિત્વ જાણી શકાય છે. પત્થર, લેટું, કાચ વગેરે જીવત નથી માટે તેનામાં આવા ગુણે જણાતા નથી. જીવતાં માણસમાં અને મડદામાં જે ફેર જણાય છે તે આ કારણે જ જણાય છે. જેમ નું પ્રાથમિક અવસ્થામાં માટીમાં મળી ગયેલું હોવાથી માટી જેવું જ લાગે છે પણ વિવિધ ઉપાયે વડે તેનું સંશોધન થતાં તે શુદ્ધ સ્વરૂપે બહાર નીકળી આવે છે, તેમ જીવ પણ પ્રારંભિક અવસ્થામાં ઘણાં કવાળે હાઈ એટલે કે ઘણી જડ વર્ગણાથી યુક્ત હેઈ જડપ્રાયઃ જણાય છે, પણ જેમ જેમ કર્મોને ભાર હળવો થાય છે, તેમ તેમ તે શુદ્ધ સ્વરૂપે બહાર આવતે જાય છે અને છેવટે સંપૂર્ણ શુદ્ધ થતાં મેક્ષને અધિકારી બને છે. આ રીતે જીવંત આત્માઓ એટલે જીવ માત્રના બે વિભાગો પાડી શકાય? (૧) સંસારી-સંસારમાં પરિભ્રમણ કરતા અને (૨) મુક્ત –સવશે કર્મ રહિત થયેલા. મુક્ત છને સિદ્ધ પણ કહે છે.
સંસારી જેમાં કેટલાક પિતાની જાતે હલનચલન કરી શકે એવા હોતા નથી અને કેટલાક પિતાની જાતે .
