________________
જીવે છે અને માછલી, સાપ, પશુ-પક્ષી તથા મનુષ્ય વગેરે પાંચ ઈંદ્રિયવાળા જીવે છે.
અહીં એટલી સ્પષ્ટતાની આવશ્યક્તા છે કે એક જ ઈન્દ્રિયવાળા અને માત્ર ૫શેન્દ્રિય હોય છે, બે ઈન્દ્રિયવાળા ને સ્પર્શનેન્દ્રિય ઉપરાંત રસનેન્દ્રિય પણ હોય છે. ત્રણ ઈન્દ્રિયેવાળાને સ્પર્શનેન્દ્રિય-રસનેન્દ્રિય ઉપરાંત ધ્રાણેન્દ્રિય પણ હોય છે; ચાર ઈન્દ્રિયેવાળાને વિશેષમાં ચક્ષુરિન્દ્રિય પણ હોય છે અને પાંચ ઈન્દ્રિવાળાને એ ચાર ઈન્દ્રિય ઉપરાંત શ્રવણેન્દ્રિય પણ હોય છે.
જીવની આહાર પ્રહણ કરવાની શક્તિને આહારપર્યાપ્તિ કહેવામાં આવે છે, તેને શરીરરૂપે પરિણાવવાની શક્તિને શરીરપર્યાપ્તિ કહેવામાં આવે છે, તેની ઈન્દ્રિય રચવાની શક્તિને ઈન્દ્રિયપર્યાદિત કહેવામાં આવે છે, તેની શ્વાસોચ્છવાસ લેવાની શક્તિને શ્વાસોશ્વાસપર્યાપ્તિ કહેવામાં આવે છે, તેની બોલવાની શક્તિને ભાષાપર્યાપ્તિ કહેવામાં આવે છે ને વિચારવાની શક્તિને મન પર્યાપ્તિ કહેવામાં આવે છે. તેમાંથી સ્થાવર જીવેને પ્રારંભની ચાર પર્યાપ્તિ હોય છે, બેઈન્દ્રિયવાળા, ત્રણ ઈન્દ્રિયવાળા તથા ચાર ઈન્દ્રિવાળા જેને તથા પંચેન્દ્રિયમાં જેઓ અસંજ્ઞી એટલે મનરહિત હોય છે તેમને પાંચ પર્યાપ્તિ હોય છે અને સંક્ષીપંચેન્દ્રિયને છ પર્યાપ્તિ હોય છે.
પંચેન્દ્રિય ના નારકી, તિર્ય. મનુષ્ય અને દેવતા એવા ચાર વિભાગે છે. તેમાં પહેલી નારકીના
