________________
૧૦૦
છે, બીજી નારકીના છ એમ નારકીના છ સાત પ્રકારના છે. તિર્યંચે જલચર–જલમાં ફરનારા, સ્થલચર– જમીન પર ફરનારા અને બેચર એટલે આકાશમાં ઉડનારા એમ ત્રણ પ્રકારના છે. માછલા ઝુંડ, મગર વગેરે જલચર છે; ગાય, ભેંસ, ઘેડા, હાથી, વાનર વગેરે સ્થલચર છે; અને કાગડા, કબૂતર સમળી વગેરે ખેચર છે કે જેને આપણે પક્ષી કહીએ છીએ.
મનુષ્યના ત્રણ વિભાગો છે : કર્મભૂમિમાં જન્મેલા અકર્મભૂમિમાં જન્મેલા અને અંતરદ્વીપમાં જન્મેલા. આ વિભાગો જૈન ભૂગોળ પ્રમાણે જેને કર્મભૂમિ, અકર્મભૂમિ અને અંતરદ્વીપ કહેવામાં આવે છે, તે પ્રમાણે કરેલા છે. કર્મભૂમિઓ ૧૫ છે, અકર્મભૂમિએ ૩૦ છે અને અંતર દ્વીપ ૫૬ છે, એટલે મનુષ્યના કુલ ભેદ ૧૦૧ છે. | દેના ચાર વિભાગો છે: (૧) ભુવનપતિ, (૨) વ્યંતર (૩) જ્યોતિષી અને (૪) વૈમાનિક. તેમાં ભવનપતિના દશ પ્રકાર છે, વ્યંતરના વ્યંતર અને વાણવ્યંતર એવા બે વિભાગો છે ને તે દરેકના આઠ આઠ ભેદે છે.
તિષીના પાંચ ભેદે છે અને વૈમાનિકના ક૫વાસી અને કલ્પાતીત એવા બે ભેદે છે.
આ જેના શરીર, આયુષ્ય વગેરેને વિચાર જૈન શાસ્ત્રોમાં ખૂબ સૂક્ષમતાથી કરેલ છે.
૨. અજીવ જેનામાં જીવ નથી તેને અજીવ કહેવામાં આવે છે
