________________
(૩) ચત્ સ્તિનાપતિ–આ વસ્તુ અમુક અપેક્ષાએ છે ને અમુક અપેક્ષાઓ નથી.
(૪) થાત્ વ –આ વસ્તુ બે વિરુદ્ધ અપેક્ષાથી કહી શકાય તેવી નથી.
(૫) સ્થાત્ બસ્તિ વ–આ વસ્તુ અવક્તવ્ય હેવા છતાં અમુક અપેક્ષાએ છે. '
(૬) ચર્િ નાસ્તિ વળ્ય–આ વસ્તુ અવક્તવ્ય હેવા છતાં અમુક અપેક્ષાએ નથી.
(૭) ચત્ સ્તિનાસ્તિ અવશ્વ–આ વસ્તુ અવક્તવ્ય હોવા છતાં અમુક અપેક્ષાએ છે ને અમુક અપેક્ષાએ નથી.
આ પ્રમાણે સાત ભંગથી વસ્તુનું પ્રતિપાદન કરવાની રીતને સપ્તભંગી કહેવામાં આવે છે અને તે જૈન ન્યાયને અભેદ કિલ્લે ગણાય છે. તેના વડે પરસ્પર વિરુદ્ધ જણાતા અનેક વાદેને સમન્વય કરી શકાય છે અને એ રીતે વિચારઘર્ષણને અંત લાવી શકાય છે.
સ્યાદ્વાદથી વ્યવહારમાં શી રીતે સિદ્ધ મળે છે? તે પણ જોઈએ. ધારો કે એક ઘરમાં સાસુ અને વધુમાં ઝઘડે ચાલે છે, તે કઈ રીતે પતતું નથી. તેમાં જે સાસુને પણ કરવામાં આવે તે વહુને ખોટું લાગે છે અને વહુને પક્ષ કરવામાં આવે તો સાસુને ખોટું લાગે છે. ત્યાં એમ જ કહેવું પડે છે કે “આમાં સાસુની પણ
