________________
૯૦
ભગવદ્ગીતામાં કહ્યું છે કે સંન્યાસઃ મેચોZ નિ:શ્રેયાવુમÎ (૧-૧) અર્થાત્ સંન્યાસ પણ ઉત્તમ છે અને કાગ પણ ઉત્તમ છે.
સૂક્ષ્મતાથી જોવામાં આવે તે વેન્દાન્તના અનેિવચનીયવાદમાં, કુમારિલના સાપેક્ષવાદમાં અને બૌદ્ધોના મધ્યમ માર્ગીમાં પણ અનેકાન્ત દૃષ્ટિના સ્વીકાર થયેલા માલુમ પડશે. આધુનિક તત્ત્વચિંતકામાં પણ આ જાતના વિચારાની ખેાટ નથી. જમનીના પ્રખ્યાત તત્ત્વવેત્તા હેગલ કહે છે કે વિરુદ્ધધર્માંત્મકતા એ જ આ સંસારનું મૂળ છે. કાઈ વસ્તુનું યથાર્થ વર્ણન કરવા માટે એ વસ્તુ સંબંધી સંપૂર્ણ સત્ય કહેવાની સાથે એ વસ્તુના વિરુદ્ધ ધર્મના સમન્વય કેમ થઈ શકે એ ખતાવવુ જ જોઈ એ. નૂતન વિજ્ઞાનવાદને પ્રચારક બ્રેડલે જણાવે છે કે બીજી વસ્તુઓ સાથે તુલના કરવાથી પ્રત્યેક વસ્તુ આવસ્યક અને અનાવશ્યક એમ એ રીતે સિદ્ધ થાય છે. માનસશાસ્ત્રના વિદ્વાન્ પ્ર. વિલિયમ જેમ્સ કહે છે કે આપણી દુનિયા અનેક છે. સાધારણ મનુષ્ય એ દુનિયાનું જ્ઞાન એક ખીજાથી અસંબદ્ધ અને અનપેક્ષિત કરે છે, પરતુ પૂર્ણ તત્ત્વવેત્તા તે જ છે કે જે બધી દુનિયાને એક બીજાથી સમૃદ્ધ તથા અપેક્ષિત રૂપમાં જાણે છે. આવા જ વિચારા તૈયાયિક જોસેફ, પેટી અને એડમન્ડ હામ્સ આદિ વિદ્વાનોએ પ્રકટ કરેલા છે.
સ્યાદ્વાદ વિચારાના સમન્વય કરવામાં તથા વ્યવ
