________________
અપેક્ષાઓને સ્વીકાર કરવામાં આવે છે, એટલે તેને અપેક્ષાવાદ પણ કહે છે અને સંસ્કૃત ભાષામાં આ પણ શબ્દને ભાવ ચાતુ પદથી લાવવામાં આવે છે, એટલે તેને સ્યાદ્વાદ પણ કહે છે. તાત્પર્ય કે અનેકાન્તવાદ, અપેક્ષાવાદ કે સ્યાદ્વાદ એ એક જ વસ્તુ છે.
કેટલાક કહે છે કે એક વસ્તુ આવી પણ છે અને તેવી પણ છે” એમ પ્રતિપાદન કરવું એ એક પ્રકારની અનિશ્ચિતતા જ છે અથવા તે ફેરફુદડી ફરવા જેવું છે, એટલે સ્યાદ્વાદ એ એક પ્રકારને સંશયવાદ કે કુદડીવાદ છે અને તેથી સ્વીકારવા ગ્ય નથી. ખુદ શંકરાચાર્યને પણ આવો જ ભ્રમ પિદા થયો હતો. પરંતુ જ્યાં વસ્તુ સ્થિતિ જ એવા પ્રકારની હોય ત્યાં બીજું શું બની શકે? આ મહાનુભાવેને અમે વેદ, ઉપનિષદ્ અને ગીતાનાં કેટલાંક પ્રમાણે આપીશું કે જેમાં પણ શબ્દથી એક જ વસ્તુમાં નાના પ્રકારના ધર્મોને સ્વીકાર કરવામાં આવ્યા છે.
સર્વેદમાં જણાવ્યું છે કે નારીત્ર નારીત્તાનીમ (૧૦-૧૨૯-૧) અર્થાત્ એ વખતે સત્ પણ ન હતું અને અસત્ પણ ન હતું. ઈશાવાસ્યપદનિષમાં જણાવ્યું છે કે “તેતિ જ્ઞાતિ તરે તત્તવે (૫) અર્થાત્ તે હાલે છે અને નથી હાલતે, તે દૂર છે અને નજીક પણ છે. કઠોપનિષદ્દમાં બ્રહ્મનું વર્ણન કરતાં જણાવ્યું છે કે બળાપળીઅન મફત માન (૨-૧૦) અર્થાત્ તે અણુથી પણ માને છે અને મહાનથી પણ મહાન છે.
