________________
وی
હાઈડ્રેાજન એક પ્રાણનાશક તત્ત્વ. આ બે વિરાધીઓના સમાગમથી જલ જેવા જીવનપયાગી તત્ત્વના આવિર્ભાવ થાય છે. આત્મા કે ચૈતન્ય પણ આવી જ રીતે કાઈ પદ્મા વિશેષના સમાગમથી થનારું ગુણાત્મક પરિવર્તન છે. (આ સિદ્ધાન્ત આપણા લેાકાયતિક દના સિદ્ધાન્ત જેવા થયા, પણ આસ્તિક દનાએ તેના સ્વીકાર કર્યાં નથી.) પરંતુ પ્રેા. આલ્બર્ટ આઇન્સ્ટાઇન જેવા આ યુગના પ્રમુખ વૈજ્ઞાનિકે એ ભ્રમનું નિરસન કરતાં જણાવ્યું કે I believe that intelligency is manifested thro
ught all nature. હું વિશ્વાસ ધરાવું છું કે સમસ્ત વિશ્વમાં ચેતના કામ કરી રહી છે; અર્થાત્ તેમણે ચેતનાને એક સ્વતંત્ર તત્ત્વ તરીકે સ્વીકાર કર્યો. ખીજા કેટલાક વૈજ્ઞાનિકાએ તેમના આ મતનુ' સમન કર્યું' છે અને જે વિજ્ઞાન માત્ર ભૌતિકવાદ હતા, તેમાં આત્મવાદનાં આછાં દર્શન થવા.
લાગ્યાં છે.
છ દ્રબ્યા પૈકી કાલ સિવાયનાં પાંચદ્રબ્યાને અસ્તિકાય કહેવામાં આવે છે. અહીં અસ્તિના અર્થ પ્રદેશ અને કાયના અર્થ સમૂહ છે, એટલે આ બધાં દ્રવ્યેા. પ્રદેશના સમૂહપ છે એમ સમજવાનું છે. કાલને આ વિશેષણ ન લગાડવાનુ' કારણ એ છે કે ભૂતકાલ તા નષ્ટ થયેલા છે અને વિષ્યકાળ આ વખતે અસત્ છે, તેમજ વર્તમાન કાળ તે। ક્ષણ માત્ર છે, એટલે તેમાં પ્રદેશના સમૂહ સંભવી શકે નહિ.
