________________
૭૫
સ્થિર થયેલા પુદ્ગલ અને આત્માને સ્થિર થવામાં સહાયભૂત થાય. સ્થિર થવાની શક્તિવાળા મનુષ્યને સ્થિર થવામાં. જે રીતે શય્યા તથા આસન સહાયભૂત થાય છે, તે રીતે આ દ્રવ્ય પુદ્ગલ તથા આત્માને સ્થિર થવામાં સહાયભૂત થાય છે.
આ બંને દ્રવ્ય અખંડ અને અવિભાજ્ય છે.
આકાશદ્રવ્ય તેને કહેવામાં આવે છે કે જે અન્ય સર્વ દ્રવ્યને પિતાની અંદર રહેવાને અવકાશ આપે છે, અર્થાત્ તેને પિતાની અંદર સમાવી લે છે. એક દ્રવ્ય. બીજા દ્રવ્યને પિતાની અંદર શી રીતે સમાવી શકે ? એને. ઉત્તર એ છે કે જેમ દૂધ સાકરને પોતાની અંદર સમાવી. લે છે, તે રીતે આ દ્રવ્ય અન્ય દ્રવ્યોને પિતાની અંદર સમાવી લે છે. આ દ્રવ્ય સ્વરૂપથી એક અને સળંગ છે, છતાં વ્યવહારથી તેના બે ભેદે કરવામાં આવે છે: (૧)
કાકાશ અને (૨) એકાકાશ. જેટલા ભાગમાં ધર્મ અને અધર્મ વ્યાપેલા છે અને તેથી જ્યાં સુધી પુગલ અને આત્માની ગતિ તથા સ્થિતિ છે, તે કાકાશ અને અને જ્યાં આકાશ સિવાય અન્ય કઈ દ્રવ્ય નથી તે. અલોકાકાશ. આનું તાત્પર્ય એ છે કે આકાશ અનંત છે અને તેના એક ભાગમાં જ આપણી દુનિયા, આપણું જગત આપણું વિશ્વ કે આપણે લોક આવેલો છે. આજનું વિજ્ઞાન પણ અનંત આકાશના એક ભાગમાં જ આ વિશ્વને વ્યવસ્થિત થયેલું માને છે
