________________
૮૨
કે તેને નાશ હવે પછી પણ થવાનું નથી. જે વસ્તુ નાશવંત હોય તે ક્રોડે–અબજો વર્ષ સુધી પિતાની હસ્તી ટકાવી શકે જ શી રીતે?
પરિવર્તન એ નાશ નથી એ પણ આપણે સ્પષ્ટ રીતે સમજી લેવું જોઈએ. એક—બે ઉદાહરણથી આ વસ્તુ વધારે સ્પષ્ટ થશે. એક માણસ પાસે સોનાના વેઢ-વીંટી હેય તે ભંગાવીને કુંડલ કરે અને તે કુંડેલ ભંગાવીને પણ હાર કરે તે એમાં રૂપનું પરિવર્તન થાય છે–પર્યાય બદલાય છે, પણ મૂળ દ્રવ્યને નાશ થતો નથી, એ તો કાયમ જ રહે છે. અથવા મનુષ્ય જુદી જુદી જાતનાં ભેજને કરે છે, તેમાંથી રસ થાય છે, રસમાંથી રુધિર બને છે, રુધિરમાંથી માંસ બને છે અને તેમાંથી મેદ, અસ્થિ, મજજા અને શુક બને છે. એ રીતે દ્રવ્યનું રૂપાંતર થવાની ક્રિયા ચાલુ રહે છે, પણ તેમાં જે દ્રવ્ય છે તે તે કાયમ જ રહે છે. આ પ્રમાણે લેકમાં–વિશ્વમાં અનેક પ્રકારનાં પરિવર્તને થયા જ કરે છે અને તેને લીધે જ તેને જગતુ–ચાલતું–પરિવર્તનશીલ એવી સંજ્ઞા પ્રાપ્ત થયેલી છે. એ રીતે વિચાર કરીએ તે જેઓ એક કાળે દુનિયાના પ્રલયની વાત કરે છે, તે અર્થહીન લાગે છે. એને વધારેમાં વધારે અર્થ તે એટલે જ થાય કે જ્યાં આજે જળ છે ત્યાં એક વખત સ્થળ થવાનું અને જ્યાં સ્થળ છે ત્યાં જળ થવાનું, પણ જળ અને સ્થળ બંને કાયમ તે રહેવાના જ. તાત્પર્ય કે આ વિશ્વ જેમ અનાદિ છે, તેમ અનંત પણ છે–અંતરહિત છે.
