________________
૩૨
પ્રવચનસારાદ્વારની ટીકામાં તેમજ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય કૃત અભિધાન ચિંતામણી કાષ વગેરેમાં રાજા પણ કરેલા છે, એટલે અહી. તેને અ રાજા કરવામાં કંઇ હરકત નથી. વળી શ્રી કલ્પસૂત્રમાં તે શ્રી સિદ્ધા ને સ્પષ્ટ શબ્દોમાં રાજા કહેલા છે‘સિદ્ધત્યે રા’ અને તેમને નરેન્દ્ર, ગણરાજ, દંડનાયક, યુવરાજ, કાટવાલ, દાણી, કુટુંબના મેાવડી, મત્રી, મહામંત્રી, જ્યાતિષી, પ્રતિહાર, દ્વારપાલ, અમાત્ય, દાસ,પીઠમક, નાગરિકા, વ્યાપારી, શેઠ, સેનાપતિ, સા વાહ, ક્રૂત અને સંધિપાલ વગેરેથી પરિવરેલા જણાવ્યા છે, એટલે વૈશાલી જૈન લિચ્છવીઓની–વ એની રાજધાની હતુ, તેમ કું ડપુર જ્ઞાત ક્ષત્રિયાની રાજધાનીનું શહેર હતુ અને શ્રી સિદ્ધાર્થ તેના રાજા હતા, એમ માનવુ જ સુસંગત છે.
કેટલાક કહે છે કે રાજા શબ્દ તે એ વખતે સામાન્ય થઈ પડયો હતા, મતલબ કે વજ્જી સંઘના ગણતંત્રને દરેક સભ્ય પોતાને રાજા તરીકે ઓળખાવતા હતા, આ રીતે સિદ્ધાર્થ રાજા વજ્જી ગણતંત્રમાં હિસ્સેદાર હાવાથી એક રાજા તરીકે ઓળખાતા હશે, પરંતુ તેમને દરજ્જો એક સામત કરતાં અધિક નહિ હાય. પરંતુ નીચેની હકીકત વિચારતાં આ અનુમાન પણ ભૂલભરેલું જ લાગે છે.
વૈશાલીના રાજા ચેટક લિચ્છવીઓના ગણતંત્રના પ્રમુખ હતા અથવા સૌથી ખલાય હતા, એ બાબતમાં કોઈ મતભેદ નથી. આ રાજા ન્યાયી, પરાક્રમી અને કુળના અભિમાનવાળા હતા. તેને ત્રિશલા નામની એક મહેન
