Dvadasharam Naychakram Part 2 Tika

Author(s): Mallavadi Kshamashraman, Sighsuri, Jambuvijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha

Page 308

६५४
न्यायागमानुसारिणीवृत्यलङ्कतं [अष्टम उभयनियमारे स किमन्योऽर्थः स एव भवति उतान्यो न भवति ? यदि तावत् स एव भवति ततस्तच्छब्दोत्पाद्यविज्ञानविषयेऽव्यावृत्त्याऽन्याख्येऽर्थे विधिनैव प्रतिपन्ने किमपोहेन क्रियते, अर्थप्रतीतेवृत्तत्वात् । तदा ह्यर्थापत्त्या तदन्ययोरुभयोरपि
तत्त्वं खतः सिद्धम् । तस्मात् स्यादप्यनयोरन्यापोहप्रत्ययः, असत्योपाधिसत्य5 शब्दार्थत्वात्।
___ अथान्यो न भवति ततोऽपि प्रश्नाव्यवस्था । अन्यत्वस्य चोभयविषयत्वात् तदग्रहे कोऽसावन्यः ? कुतो वा अन्यो न भवतीत्युच्यते ?
___ ततो यदिदमुक्तं चोद्यपक्ष एव 'अर्थान्तरापोहेन स्वार्थाभिधाने' इति, अत्र अर्थान्तरं नाम अन्योऽर्थ इति यस्माद् भवति तस्मात् तत् तावद् विचार्यते—स किमन्योऽर्थः स एव भवति 10 विधिनान्याख्योऽर्थ उच्यते उतान्यो न भवतीत्यपोहेन ? इति द्वयी कल्पना स्यात् । तत्र यदि तावद्
मतम्-अन्य इति स एवान्याख्यो भवतीति ततः 'सः' इति शब्देनोत्पाद्यते यद् विज्ञानं तस्य विज्ञानस्य स्वार्थोऽभिधेय एवान्याख्योऽर्थः विषयः संवृत्तः स एव । ततश्च तस्मिन्नव्यावृत्त्याऽन्याख्येऽर्थे विधिनैव प्रतिपन्ने किमपोहेन क्रियते ? नार्थोऽपोहेनेत्यर्थः । कस्मात् ? अर्थप्रतीतेवृत्तत्वात् , अर्थप्रतीत्यर्थो हि
शब्दप्रयोगः, अन्यापोहकल्पना च तदभिधानस्वरूपपरिज्ञानार्था तदर्थप्रतीतौ व्यर्था सा।। 15 अथापि स्यादन्यापोहेन प्रयोजनमित्थं स्याद् नान्यथा । तद्यथा-तदा तस्मिन् विधिनान्यविज्ञान
काले यद्यन्यो भवति ततः स न भवति, अथ स भवति अन्यो न भवतीति अर्थादापन्नं तदन्ययोरुभयोरपि तत्त्वम् । तच्च स्वत एव सिद्धम् । तस्मात् स्यादप्यनयोस्तदन्ययोरन्यापोहप्रत्ययः । स चोपसर्जनो विधिर्न भवितुमर्हति, कस्मात् ? असत्योपाधिसत्यशब्दार्थत्वात् । इत्थमन्यप्रतिपत्तिर्विधिरेव, न व्यावृत्तिः ।
अंथ अन्यो न भवति, अथ मा भूदेष दोष इत्यन्यो न भवतीति तस्याप्यन्याख्यस्यार्थस्य 20 अन्यव्यावृत्तिरेव 'अन्यो न भवति' इति स्यात् स्वरूपम् । ततः किम् ? ततोऽपि प्रश्नाव्यवस्था, सोऽपि योऽन्यो न भवतीत्युच्यमानोऽर्थः किं स एव भवति, उत अन्यो न भवति ? इति पृच्छ्यसे त्वम् । तत्र यदि स एव भवतीति ब्रूयास्त्वं पूर्ववद् विधिरर्थः। अथान्यो न भवति सोऽपि अन्यस्तथा प्रष्टव्यो योऽन्यो न भवतीत्युच्यते ततोऽप्यन्यः प्रष्टव्य इति प्रश्नानवस्था । कस्मात् ? सर्वत्रास्याक्षेपस्य तुल्यत्वा
दुक्तवत् । किश्चान्यत् , अन्यत्वस्य चोभयविषयत्वात् , अन्य इति स उच्यतेऽन्यापेक्षया सोऽपि 25 एतदपेक्षया 'अयमस्मादन्योऽयमस्मादन्यः' इति तयोर्द्वयोरपि स्वरूपतः सिद्धौ द्विष्ठं सदन्यत्वं सिध्यति । ततस्तस्य अन्यत्वस्य उभयविषयत्वात् तदग्रहे कोऽसावन्यः ? तयोरन्याख्ययोविधिरूपेणाग्रहणे कोऽसावन्यो नाम यदपोहादन्यापोहः स्यात् ? कुतो वा 'अन्यो न भवति' इति उच्यते यतोऽस्यान्यस्यान्यत्वं सिध्येत् ? 'यतोऽन्यो योऽन्यः' इत्येतहिष्ठत्वादन्यत्वस्य निर्धार्यमेतदन्यत्वम् , नान्यथा निर्धारयितुं शक्यमित्यभिप्रायः।
.१ पृ० ६५० पं० ३॥ २ तुलना-पृ० ६५८॥ ३त्पद्यते य० । त्पद्यते भा० । तुलना पृ० ६५८ ॥ ४ स्वार्थोभिधेय भा० । (खार्थो विधेय? ) ॥ ५ तुलना-पृ० ६५८ ॥ ६ तुलना पृ० ६५९ ॥