Dvadasharam Naychakram Part 2 Tika

Author(s): Mallavadi Kshamashraman, Sighsuri, Jambuvijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha

Page 366

७१२
न्यायागमानुसारिणीवृत्त्यलङ्कतं [अष्टम उभयनियमारे - द्रव्यादिसामान्यशब्दार्थेष्वपि अनङ्गीकृतार्थान्तरतायां तेनैव न्यायेन भावितवदभ्युपगमत्यागः। अथान्तरापोहतायां प्रतिवसन्यायाद् यथायोगं योज्यं तथैव । - ननूच्यमानसच्छब्दवदेतत्सिद्धिः। अत्र ब्रूमः-यदि सच्छब्दोऽसच्छब्दोऽपि भवति तत एव घटशब्दाद्युदाहरणमवकाशं लभते, अन्यथा कुतोऽस्यावकाशः? 5 सच्छब्द एव हि सन्नसच्छब्दो भवत्येव इतरथा घटस्य सतः पटाद्यसत्त्वाभावे कस्य सतः शपनाच्छब्दः स्यात् सच्छब्दः। एवमर्थतः 'सच्छब्दोऽसच्छब्दो न भवति'
द्रव्यादिसामान्यशब्दार्थेष्वपि द्विविधा सैव, अङ्गीकृतान]ङ्गीकृतभेदार्थवृत्तित्वात् । तत्र तावदनङ्गीकृतार्थान्तरतायामित्यादिः स एव न्यायः प्राक्तनः “अद्रव्यं न भवति' इति [द्वि]नप्रयोगाद्
द्रव्यमेवेति सिद्धे सत्यारम्भो नियमार्थः, यो न भवति येन न भवतीत्यादि स एव ग्रन्थो विधिप्रधान10 पर्युदासात्मकाद्रव्यशब्दार्थत्यागादिदोषापादनः प्रसज्यप्रतिषेधमात्रार्थत्वादित्येतदर्थातिदेशो गतार्थो यावद्
भावितवदभ्युपगमत्यागः । द्वितीयविकल्पेऽपि अर्थान्तरापोहतायामित्यादि तमेव न्यायमतिदिशतिप्रतिस्वसन्यायात् , प्रतिस्वद्रव्यत्वात् सर्वद्रव्याणां व्यमित्यद्रव्यं न [न] भवति इतरेतराभावादिभ्य
इत्यादि यथायोगं योज्यं तथैव । ४६३-२ . अत्राह-ननूच्यमानसच्छन्दवदेतत्सिद्धिः, सिद्धं सच्छब्दमसत्स्वरूपविनिर्मुक्तं मन्यमानश्चोदयति 15 यः सँच्छब्दः [स] सतः शपनादावानात् , अतः शब्दाद् यथा सच्छब्द एव संदर्थवाच्येव च नासच्छब्दो
नांसदर्थवाची वा तथा सद्वस्त्वपि स्यादिति । घटशब्दादिरपि विशेषशब्दस्तदर्थश्च तथा न पटादिशब्दस्तदर्थो वा भवितुमर्हतीति । तस्मादयुक्तमुच्यते सनसन् भवतीति ।
अत्र ब्रूमः-यदि सच्छब्दोऽसच्छब्दोऽपीत्यादि । नाभ्युपगच्छाम एतत् 'सच्छब्दोऽसच्छब्दो न भवति' इति, तथोदाहरणत्वासम्भवात् सच्छब्दासच्छब्दत्व एवोदाहरणत्वसिद्धेः । यदि हि सच्छब्दो20 ऽसच्छब्दोऽपि भवति तत एव लोकेऽन्यापोहवादे च घटशब्दाद्युदाहरणमवकाशं लभते, अन्यथा कुतोऽस्य घटायुदाहरणस्यावकाशः ?
तद् व्याचष्टे-सच्छब्द एव हि सन्नसच्छब्दो भवत्येव, सदेव शब्दयन् घटादि पटाद्यशब्दनादसच्छब्दो भवत्येव, इतरथा घटस्य सतः पटाद्यसत्त्वाभावे सत्त्वाभावः, सत्त्वाभावात् सङ्करादिदोषौच्चासत्त्वे कस्य सतः शपनौच्छब्दः स्यात् सच्छब्दोऽङ्गीकृतभेदार्थत्वे ? तस्मादयुक्तमुक्तम् सच्छब्द25 वदसन्न भवति सद्वस्त्विति । एवमर्थतः 'सतः शब्दः सच्छब्दः' इत्यर्थद्वारेण 'सच्छब्दोऽसच्छब्दो न
भवति' इत्ययुक्तम् ।
१अनङ्गीकृताङ्गीकृत इत्यपि भवेदत्र पाठः॥ २'त्यादि य०॥ ३ प्राक्तनो द्रव्यं न प्र०॥ ४ दृश्यतां पृ० ७१० पं० २२॥ ५भाविततदभ्युप° प्र०॥ ६ दृश्यतां पृ० ७११ पं० १७ ॥ ७ सशब्दः प्र०॥ ८ सदवाच्येव प्र०॥ ९नावदर्थ प्र०॥ १०°रपि र विशेष य० । र विशेष भा०॥ ११ भवत्येव प्र०॥ १२ दोषाच्च सत्त्वे प्र.॥ १३ नात् सब्दः स्यात् सच्छाङ्गीकृत भा० । 'नात् शब्दः स्यात् शब्दोङ्गीकृतय.॥