Dvadasharam Naychakram Part 2 Tika

Author(s): Mallavadi Kshamashraman, Sighsuri, Jambuvijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha

Page 367

दिङ्गागप्रणीतापोहवादनिरासः] द्वादशारं नयचक्रम् । इत्ययुक्तम् । शब्दतोऽपि चास्ति सच्छब्दोऽन्य एव । सदेर्धातोः सच्छब्दोऽप्यन्य एव । एवं द्रव्यादिशब्देषु वाच्यम् ।
विशेषशब्दार्थेषु तु 'घट इत्यघटो न भवति' इत्यत्रापि न न भवत्यघटः । तद्यथा आमच्छिद्रादिघटा एवाघटा अचेष्टत्वात् । घटयन् वा घटः स्यात् । तदभावादप्यघटो भवत्येव । अघटोऽपि च घटो भवति, घटते घटयति वा तन्तुतन्तु- 5 वायगवाश्वादिः।
तथा प्रत्यक्षप्रसिद्धेरनन्यत्वं सिद्धं गोशब्दस्य वागादिषु वर्तमानस्य, तच्छब्द
शब्दतोऽपि च 'अस्ति'सच्छब्दः असेर्धातोः शत्रन्तस्य 'सत्' इति रूपसिद्धेर्यः सच्छब्दः सोऽन्य एव । सदेर्धातोः क्विबन्तस्य यः सच्छब्दः सोऽप्यन्य एव, संदिप्रकृतिः सच्छब्दो न भवत्येव असिप्रंकृतिः सच्छब्दः । तस्माच्छब्दतोऽपि सच्छब्दो[ऽसच्छब्दो] भवत्येव न न भवतीति ।
10 ___ एवमित्यादि । यथा सच्छब्दस्य रूपसिद्धिकृतनानात्वकृते सत्त्वासत्त्वे तथा द्रव्यशब्दस्यापि ४६४-१ द्रष्टव्ये । तथा 'द्रोर्विकारो द्रव्यम् , द्रोरवयवो वा द्रव्यम् , द्रव्यं च भव्ये [ पा० ५। ३ । १०४ ] भवतीति भव्यं द्रव्यम् , द्रवतीति द्रव्यं द्रूयते वा, द्रवणाद् गुणानां गुणसन्द्रावो द्रव्यम् , इत्यादिव्युत्पत्त्या पृथिव्यादिखभेदापेक्षया च द्रव्यशब्दः सन्नद्रव्यशब्दश्च । 'द्रव्यादिशब्देषु' इति आदिग्रहणात् पृथिव्युदकादिसामान्यशब्देष्वपि स्वभेदापेक्षेषु वाच्यमित्यतिदेशार्थः । एवमर्थेऽपि द्रष्टव्यम् । एवं तावद् महासामान्या- 15 परसामान्यशब्दार्थेषु सर्वस्यादर्शनादयुक्तोऽन्यापोहः ।
विशेषशब्दार्थेष्वित्यादि । तुशब्दो भेदाङ्गीकरणाकरणविकल्पाभावं सामान्यशब्दार्थाद् विशेषशब्दार्थेषु दर्शयति । 'घट इत्यघटो न भवति' इत्यत्रापि न [न] भवत्यघटो भवत्यघट इति । तद्यथा-आमच्छिद्रादीति, आमघटश्छिद्रघटो न भवति, आदिग्रहणाच्चित्रलेप्यादिघट इत्यादयो घटा एवाघटा घटनसामर्थ्याभावादचेष्टत्वात् । घटयन् वा घटः स्यात् प्रयोक्तकर्तरि, तदभावादप्यघटो भवत्येवेति । किश्चा-20 न्यत्-अघटोऽपि च घटो भवति चेष्टार्थवत्त्वात् स्वतत्रः प्रयोक्ता चे, तद्दर्शयति-घटते घटयति वा तन्तुतन्तुवायग[वा]श्वादिरिति प्रकृत्यन्ताद् ण्यन्ताद्वा कर्तर्यचो विहितत्वात् ।
तथा प्रत्यक्षेत्यादि । 'गौरित्यगौर्न भवति' इत्येतदपि न युक्तम् , यस्माद् ‘गौरगौर्भवति, अगौरपि गौर्भवति' इत्येतत् प्रदर्श्यते । तत्र हि द्वयी शब्दानां गतिः-एकः शब्दोऽनेकार्थः, अनेकः शब्द एकार्थो भवति । तत्र य एकोऽनेकार्थः स चिन्त्यते । गोशब्दस्य तावद् वागादिषु वर्तमानस्य एकत्वं प्रत्यक्षप्रसिद्धम् , ४६४-२
१ 'आमच्छिद्रादि, अचेटत्वात् ।' इति ‘आमश्छिद्रादि, अचेष्टत्वात् ।' इति वा मूलं चिन्त्यम् ॥ २ वास्ति प्र० ॥ ३ असतातोः य०॥ ४ सदिति प्रकृतिः प्र. । (सदतिप्रकृतिः ?)॥ ५कृतिसच्छब्दः प्र०॥ ६न भवती भा० ॥ ७ (तद्यथा-2)॥ ८ दृश्यतां टिपृ० १६ पं० २४-टिपृ० १७ पं० ६ ॥ ९ भेदोंगीक भा० । मेयोऽगीक य० ॥ १० तद्यथामिच्छ(मश्छि ?)द्रादीति आमघटच्छिद्रघटो प्र० ॥ ११ घटत्वा घटः य० ॥ १२ प्रयोक्त कर्तरि प्र० ॥ १३ चा भा०॥ १४ तंपु तंतवाय भा० । तंतुतंतवाय य० ॥ १५ कर्तुयवो वि य० । कर्तुयवों वि भा० । “नन्दिग्रहिपचादिभ्यो ल्युणिन्यचः ।"-पा० ३।१।१३४ ॥
नय० ९० Jain Education International