Dvadasharam Naychakram Part 2 Tika

Author(s): Mallavadi Kshamashraman, Sighsuri, Jambuvijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha

Page 368

न्यायागमानुसारिणीवृत्त्यलङ्कतं [अष्टम उभयनियमारे विशेषानिरूप्यत्वात् तत्सम्बन्धाशक्यत्वम् । तस्मादेकात्मत्वं गोशब्दस्य । तस्मिंश्चैकात्मत्वे शक्तिभेदात् तत्तदर्थप्रत्यायनशक्तयः प्रकल्प्याः , एकपुरुषपितृपुत्रादिवत् प्रतिसम्बन्धमन्यथावृत्तेः।
___ गदनादिविशेषनिरूप्यान्यत्वे वा गवान्तरवद् गौरेवेति गौरित्यगौर्न भवती5 त्यपि न, वागादिगवानां व्यतिरेकात् ।
सकृदुच्चरितम्य वाग्दिग्भूरश्म्यादिषु दृष्टत्वात् । अतः प्रत्यक्षप्रसिद्धरनन्यत्वं सिद्धम् , तच्चानाशङ्कनीयम्किमन्योऽनन्यो गोशब्द इति । तस्मादन्याय्यमन्यत्वम् । स्यान्मतम्-भिन्नार्थगते!शब्दस्यान्यत्वम् , साहश्यात्तु ‘स एव' इति भवतीति, एतच्च न, तच्छब्दविशेषानिरूप्यत्वात् , 'अयमुदात्तोऽनुदात्तः स्वरितो वाचि वर्तते, अयं दिशि' इत्यादिविशेषरूपस्यानिरूप्यत्वाद् नास्त्यन्यत्वं प्रत्यक्षस्यानुमानाद् 10 बलीयस्त्वाच्च । ततः किम् ? ततस्तत्सम्बन्धाशक्यत्वम् , अनिरूप्यात्मरूपाणामसतां पृथगनुपलब्ध
नानाथैः सह न शक्यः सम्बन्धः कर्तुम् । अकृतसम्बन्धानां च शब्दानामर्थप्रत्यायनमन्याय्यम् , म्लेच्छप्रयुक्तशब्दश्रवणादप्यर्थप्रतीतिप्रसङ्गात् । तस्मादेकात्मत्वं गोशब्दस्य । तस्मिंश्चैकात्मत्वे सति शब्दस्य शक्तिभेदात् सम्बन्धिभिरभिव्यक्तात् तत्तदर्थप्रत्यायनशक्तयः प्रकल्प्याः , किमिव ? एकपुरुषपितृपुत्रादिवत् , यथैक एव पुरुषोऽनेकशक्तिसम्बन्धिभेदापेक्षया पिता पुत्रो मातुलो भागिनेय इत्यादि15 व्यपदेशभागू भवति तथा गोशब्दोऽपि वागादिषु । कस्मात् ? प्रतिसम्बन्धमन्यथा वृत्तेः, स एव
सम्बन्धं सम्बन्धं प्रति [प्रतिसम्बन्धं ] सम्बन्धिजनितमन्यत्वमन्यथान्यथा वर्तते । तस्मादेकत्वाद् गोशब्दस्य वागादिभिन्नार्थवाचित्वाद् गौरेव वागादिरगौर्भवति, अगौरपि गौर्भवति ।
स्यान्मतम्-निमित्तभेदाद् गोशब्दा भिद्यन्ते, तानि च निमित्तानि गदन-गर्जन-गमन-गिरणादीनि, ४६५-१ पृषोदराद्याकृतिगणत्वाद् रूपसिद्धेरन्यत्वमेवेति । एतच्चोक्तविधिना न युक्तमप्यभ्युपगम्य गदनादिविशेष20 निरूप्यान्यत्वे वा गवान्तरवद् गौरेव, यथा हि गोशब्दः सानादिमत्येकस्मिन्नप्यर्थे गमननिमित्ते
वृत्तोऽपि खण्ड-मुण्ड-शाबलेय-बाहुलेय-सौरभेयादिभेदेषु गवान्तरेषु गौरेव । इति हेत्वर्थे, यस्मात् खण्डादिविशेषापेक्षया सामान्यशब्दो गोशब्दस्तस्मात् पूर्ववदस्मिन्नपि पक्षे गौरित्यगौर्न भवतीत्यपि न, कस्मात् ? वागादिगंवानां व्यतिरेकात् , तद्यथा 'गौः' इत्युक्ते वागादिषु न व्यतिरिच्यते गोत्वं
गोशब्द[वत्] वागित्युक्ते दिगादिभ्यो व्यतिरिच्यते 'वाग् न दिक्' इति । ततः 'गौरगौरपि भवति' इति 25 गतार्थमुदाहरणम् ।
१ भूरित्यादिषु प्र० । दृश्यतां पृ० ५२४ पं० ५॥ २ स एव भवतीति य० ॥ ३°लब्धा भा० ॥ ४ तदर्थ भा० ॥ ५ °वृत्तेः स्म एव य० । वृत्तेस्म एव भा० । (वृत्तेस्तमेव ! ) ॥ ६ गराणा प्र० । दृश्यतां पृ० ११४ टि०६॥ ७ हेत्वों भा० ॥ ८ भवतीत्यपि म तस्माद् प्र०॥ ९गवानं व्यतिरेकातिरेकात् य० । (गवानां व्यतिरेकाव्यतिरेकात् ?)॥ १० (गोशब्दो वा । वागित्युक्ते)?॥