Dvadasharam Naychakram Part 2 Tika

Author(s): Mallavadi Kshamashraman, Sighsuri, Jambuvijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha

Page 324

६७०
न्यायागमानुसारिणीवृत्यलङ्कृतं [अष्टम उभयनियमारे शब्दवत्तु लिङ्गे द्वैलक्षण्यमेव स्यात्, [ पक्ष एव वृत्तत्वात् , असाधारणवत्। एकलक्षणत्वमन्वयव्यतिरेकाभावाद् विरुद्धवत् । सपक्षवृत्त्यभावादन्यत्र वृत्त्यसम्भवादन्वयाभावाद् व्यतिरेकव्यापारावकाशाभावादेकलक्षणं वा शब्दवल्लिङ्गमपि। 5 सन्निहिततायामप्यननुमानत्वम् , तावन्तरेणाप्यनुमानत्वोपपत्तेः, साध्यधर्मसाधनव्याप्तिवत् ।
ततस्तयोरकारणत्वादेकलक्षणं शब्दवल्लिङ्गमपि । अनुमानत्वादेकलक्षणत्वाच्च
15
४३८-१
'लिङ्गमपि शब्दवन्न भवति' इत्युपपादयिष्यामीत्यत आह-शब्दवत्तु लिङ्गे द्वैलक्षण्यमेव स्यादित्यादि । प्रथममेव तावदनुमानत्वाच्छब्दवद् द्विलक्षणं लिङ्गमिति साधयति, ततो 'द्विलक्षणत्वाद10 साधारण इत्यादि यदुक्तमनन्तरं शब्दे दोषजातं तत् सर्वं लिङ्गस्य शब्दवदित्येवोक्तक्रमेण ज्ञेयम् ।।
___ एकलक्षणत्वमन्वयव्यतिरेकाभावात् पक्षधर्मत्वमानं विरुद्धवदिति शब्दे यदुक्तं तद् लिङ्गे स्यात् । तद्व्याख्या-सपक्षवृत्त्यभावात् , किमुक्तं भवति ? अन्यत्र वृत्त्यसम्भवात् , पक्षादन्यत्रावृत्तेरित्यर्थः । अत एवान्वयाभावाद् व्यतिरेकव्यापारावकाशाभावः, तस्माद् व्यतिरेकव्यापारावकाशाभावादेकलक्षणं वा शब्दवल्लिङ्गमपि, शब्दस्य चैकलक्षणं प्रोगुक्तं विरुद्धवदन्वयव्यतिरेकाभावादिति ।
सन्निहित]तायामप्यननुमानत्वमर्थप्रतिपत्तावकारणत्वम् , तावन्तरेणाप्यनुमानत्वोपपत्तेः, __ विनापि ताभ्यामर्थगतेस्तयोः सन्निधानमप्यकारणम् । किमिव ? साध्यधर्मसाधनव्याप्तिवत् , यथा 'यत्
कृतकं तदनित्यम्' इति कृतकत्वस्यानित्यत्वेनाविनाभावेन व्याप्तत्वादविनाभाविनोऽनित्यत्वस्य गतिः कृतकत्वादिष्टा, न तु 'यदनित्यं तत् कृतकम्' इत्यनित्यत्वस्य कृतकत्वेनाविनाभाविना, व्याप्तौ सत्यामप्यगतेः
अन्यत्र तदभावे सत्यविवक्षितत्वात् पँयत्नानन्तरीयकत्वादौ त्वन्मतेन यथा तहाप्यन्वयव्यतिरेको सन्नि20 हितावप्यकारणम् , शब्दार्थे तोद्धर्म्यमात्रात् तद्गतेः । तस्मादन्वयव्यतिरेकसन्निधानेऽपि अकारणत्वान्नार्थः शब्दार्थगतौ ताभ्याम् । यथानुमानविचारेऽभिहितम्
प्रतिषेध्याप्रचारेण यस्माद व्याप्तिरपेक्ष्यते ।
लिङ्गस्य लिङ्गिनि व्याप्तिस्तस्मात् सत्यप्यकारणम्॥ [प्र० समु० २।२२३ ] इत्यादिकारिकार्था गमः कार्यः । ॐ ततः किम् ? ततस्तयोरकारणत्वात् पक्षधर्मत्वमात्रकारणत्वादेकलक्षणं शब्दवल्लिङ्गमपि, अनुमानत्वादेकलक्षणत्वाच्च 'विरुद्धोऽपि तेऽनुमानम्' इत्यापन्नम् एकलक्षणत्वाच्छब्दवदभिमतविलक्षणलिङ्गवच्च । माशंकिष्ठा एकलक्षणत्वमसिद्धमित्यत आह स्मारणार्थमुक्तन्यायसिद्धस्यैकलक्षणत्वस्य - उक्तवच्छब्दवदिति ।
१ पृ. ६६८ पं० २॥ २ पृ. ६६८ पं० २,३ ॥ ३ स्याद्व्याख्या य० ॥ ४ लक्षणं शब्द य० ॥ ५ दृश्यतां पृ० ६६८ पं० २॥ ६संनिहितायामप्य भा० । संनिहियामप्य य० ॥ ७ गतेरत्र तदभावे य०॥ ८ प्रति. पन्नान्तरीय प्र० ॥ ९ तात्वर्ण्य भा० । त्वर्य य० ॥ १० दृश्यतां पृ० ४४३-२, ४५८-२॥ ११°रपेहते प्र० । दृश्यतां पृ०४५९-१॥ १२ लिंगल्य लि° भा० । लिगलि य० ॥ १३ नुसमा प्र० ॥ १४ शब्दल्लिंग भा० । शब्दलिंग य॥ १५ लक्षलिंगवत्व य०॥ १६ शंष्टो एक प्र०॥