________________
૧૦૮
શ્રી આત્મ પ્રબોધ હતું. તે ભક્તિના પ્રભાવથી ઉત્તમ પુણ્ય સંપાદન કરી તેઓ દેવલોકમાં ગયા અને ત્યાં દિવ્ય સુખને અનુભવ લઈ બંને શ્રી ઋષભદેવ પ્રભુના પુત્રરૂપે અવતર્યા. પહેલા જે બહુમુનિનો જીવ હતો તે ભરત ચક્રવર્તી થશે અને સુબાહુનો જીવ બળવાન બાહુબલી થયે. બંને નિરૂપમ એવા મનુષ્ય સુખને પ્રાપ્ત કરી છેવટે મોક્ષના પરમ સુખના ભેતા થયા. તે વિષે વિસ્તારથી જાણવું હોય તે અન્ય ગ્રંથેથી જાણી લેવું. એ પ્રમાણે પ્રવચનની ભક્તિનું ફળ મોટું છે, એમ માની ભવ્ય જીવોએ વિશેષ ઉદ્યમ કરવો–આમ સભ્યત્વને દીપાવનારા પાંચ આભૂષણ કહેવામાં આવ્યા.
સમ્યકત્વનાં પાંચ લક્ષણો. (૧) ઉપશમ, (૨) સંવેગ, (૩) નિર્વેદ, (૪) અનુકંપા, (૫) આસ્તિકતાએ સમ્યનાં પાંચ લક્ષણે કહેલાં છે.
(૧) ઉપશમ–મોટો અપરાધ કરનારા માણસ ઉપર પણ કેપ ન કરવો, તે ઉપશમ કહેવાય છે. તે ઉપશમ કોઈ પ્રાણને કષાયની પરિણતિના કટ ફળ જવાથી થાય છે અને કોઈને સ્વાભાવિક રીતે થાય છે. અર્થાતુ અપરાધી માણસનું પણ પ્રતિકૂળ ચિતવવું નહીં તે ઉપશમ કહેવાય છે. આ ઉપશમથી પોતાનામાં પ્રાપ્ત થયેલા સમ્યકત્વની ઓળખ થાય છે તેથી વિવેકી પુરૂષોએ એ ઉપશમભાવને સવદા ધારણ કરવો. ઉપશમભાવ એટલો બધો ઉપયોગી છે કે તે સર્વ કાર્યોને સહેલાઈથી સાધે છે. ક્રોધના ઉદયથી કદિ કાર્ય નષ્ટ થઈ ગયું હોય, પણ તે ઉપશમથી પુનઃ પ્રાપ્ત થાય છે, તે વિષે શાસ્ત્રમાં આ પ્રમાણે કહેલું છે.
“ોળ ૨ દારવિવું. ૩gii વરું નાળ |
મારે જ સિTI, ૩વસમ કુત્તા પુળ ઋતું ? ” શ્રી દમસાર મુનિએ ક્રોધ કરીને ઉત્પન્ન થતું કેવળજ્ઞાન ગુમાવ્યું હતું, પણ ઉપશમભાવથી પાછું તે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું હતું. તે કથા આ પ્રમાણે છે.
દમસાર રાજર્ષિની કથા. આ જમ્બુદ્વીપમાં આવેલા ભરતક્ષેત્રની અંદર કૃતાંગલા નામે નગરી છે. તેમાં સિહરથ નામે એક રાજા થયો હતો. તેને સુનંદા નામે રાણી હતી. તે રાષ્ટ્રના ઉદરથી દમસાર નામે એક કુમાર થયા હતા. તે ઘણોજ બુદ્ધિમાન
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
