________________
૧૪૪
શ્રી આત્મ પ્રબોધ તરત જ પ્રાપ્ત કરાતો નથી; તે આંજણના રજની પેઠે સૂક્ષ્મ અને સૂક્ષ્મતર પરિણામના સદ્દભાવથી પ્રાપ્ત કરવામાં આવતો નથી. અહીં આપેલા અંજનનું દૃષ્ટાંત આ પ્રમાણે છે –જેમ અંજનની કાળી રજ પવને કરી હતી ઉડી જાય છે, તે પરિણામની સૂક્ષ્મતાથી પમાતી નથી, તે છતાં તે અસતું નથી તેનું છતાપણું છે, તે ઉપરથી સિદ્ધ થયું કે, જેમ આંતરરહિત કહેલું સ્વરૂપ પરિસામાંતરને પામી દીપકનો નિર્વાણ કહેવાય છે, તેમ જીવ પણ કમરહિત થઈ કેવળ અમૃત જવ સ્વરૂપ લક્ષણરૂપ પરિણામાંતરને પ્રાપ્ત થયો તેનો નિર્વાણ કહેવાય છે. તેથી દુઃખાદિક્ષય રૂપવાળી છતી એવી જીવની અવસ્થા તેજ તેને નિર્વાણ મિક્ષ છે.
(૬) અસ્તિ પુનર્પેક્ષે પાયઃ જીવને મોક્ષ મેળવવાને ઉપાય છે. એટલે સમ્યગ જ્ઞાન, દર્શન તથા ચારિત્ર. મેક્ષના સાધક હોવાથી તે તેના ઉપાયરૂપ છે. તે આ પ્રમાણે-મિથ્યાત્વ, અજ્ઞાન, જીવ હિસાદિક દુષ્ટ હેતુઓના સમુદાય સર્વ કર્મોના જાલને ઉત્પન્ન કરવાને સમર્થ છે અને તેના વિરોધરૂપ સમ્યગુદશનાદિકનો અભ્યાસ સકળ કર્મોને નિર્મૂળ કરવા સમર્થ છે, તે આ પ્રમાણે. મિથ્યાદષ્ટિ વડે કરેલ જે ઉપાય, તે મુક્તિનો સાધક થશે, એમ કહેવું તથા મિથ્યાત્વીને કરેલું ઉપાય હિંસાદિક દોષ વડે પાપવાળા હોવાથી સંસારનું કારણપણું છે, આ ઉપરથી મોક્ષના ઉપાયના અભાવને પ્રતિપાદન કરનાર કણાદમતનો તિરસ્કાર કરવામાં આવ્યો છે. એવી રીતે જીવના અસ્તિત્વ વગેરે છ સ્થાનકે સમ્યક્ત્વના કહેલા છે, જેના આત્માને વેષે એ છ સ્થાનકની પ્રતીતિ છે, તેને સભ્યત્વ હોય છે. અહીં પ્રત્યેક સ્થાન કે આત્માદિકની સિદ્ધિને માટે ઘણું કહેવાનું છે, પણ ગ્રંથની ગહનતા થઈ જવાના ભયથી તે કહેવામાં આવ્યું નથી.
એવી રીતે સડસઠ ભેદથી સમ્યકત્વને કહ્યું છે, એ સડસઠ ભેદથી યુક્ત એવા સમ્યકત્વને આરાધવાથી ભવ્ય આત્મા મોક્ષમાર્ગનો અધિકારી બને છે, વળી અહીં જે ભવ્ય પ્રાણીઓ વસ્તુમાત્રના પ્રમાણની સિદ્ધિમાં પરસ્પર સાપેક્ષ કાલાદિક પાંચને કારણપણે પ્રમાણ કરે છે, તેને તેવા પ્રકારના સમ્યક્ત્વરત્નનું સ્વામિપણું પ્રાપ્ત થાય છે, બીજા એકાંતવાદીઓને થતું નથી. તેને માટે કહ્યું છે કે,
"कालो सहाव नियइ पुवकयं पुरिसकारणे पंच । समवाए सम्मत्तं, एगंते होइ मिच्छत्तं ॥१॥"
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
