________________
૩૩૦
શ્રી આત્મપ્રબંધ આ કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે-“હે ભગવન! આ જીવ સર્વ જીવોના માતાપણે, પિતાપણે, ભાઈપણે, બહેનપણે, સ્ત્રીપણે, પુત્રપણે, પુત્રીપણે, વહપણે, શત્રપણે, ઘાતકપણે, પ્રત્યેનીકપણે, શત્રુસહાયપણે, રાજાપણે, યુવરાજપણે, સાથવાહપણે, દાસ-દાસીપણે, ભાવગ્રાહીપણે, શિક્ષકપણે, અને ઈર્ષાલુપણે, પૂર્વ ઉત્પન્ન થયે હશે ? ' આ પ્રમાણે ગૌતમ મહારાજે પૂછતાં શ્રી વીરપ્રભુ કહે છે-“હા, ગૌતમ! અનેકવાર અથવા અનંતવાર પૂર્વ ઉત્પન્ન થયો, એમ સર્વ જી આ જીવના માતાદિકપણે અનેકવાર અથવા અનંતવાર પૂર્વ ઉત્પન્ન થયા છે.
૪ થી એકત્વભાવના આ પ્રમાણે છે-આ સંસારમાં જીવ એકલે ઉત્પન્ન થાય છે અને એકલો મરણ પામે છે, તેમ એક જ કર્મ ઉપાજે છે અને તેનાં ફલ પણ એક જ ભેગવે છે. તેથી તસ્વપણે કરી એક શ્રી જૈનધર્મ વિના કેઈ પણ અન્ય સ્વજનાદિક સહાય કરતા નથી. ઇત્યાદિ જે ચિતવન, તે એકત્વભાવના કહેવાય છે. તે માટે આ પ્રમાણે કહ્યું છે
"इक्को कम्माइ सम्मं, जगेइ भुजइ फलंपि तस्सिको।
इकस्स जम्ममरणे परभवगमणं च इक्कस्स ॥ १ ॥" આ ગાથાને અર્થ ઉપર કહેવામાં આવ્યું છે.
૫ પાંચમી અન્યત્વભાવના આ પ્રમાણે છે-ચિરકાલથી આત્મપ્રદેશની સાથે ગાઢ સંબંધવાળું અને મનવાંછિત અશનપાનાદિકે કરી બહુ પ્રકારે લાલિત એવું પોતાનું શરીર પણ વસ્તુગતિએ કરી અન્ય–જુદુ જ છે. તે અન્યપણને લઈને છેવટે પ્રાણીઓની પછવાડે જતું નથી તે પછી બાહ્યભૂત એવા ધન– સુવર્ણાદિ પરવસ્તુઓની શી વાત કરવી? માટે એક આત્મધર્મ વિના સર્વે સાંસારિક ભાવો અન્ય છે–જુદા છે, આવું જે ચિતવન તે અન્યત્વભાવના કહેવાય છે, તેને માટે આ પ્રમાણે કહેલું છે -
"चिरकालिअ पि देहं जइ जिअमंतंमि नाणुवइ ।। ता तंपि होइ अन्नं धणकणयाईण का पत्ता ॥ १ ॥"
પિ – “ માં હુવે ના છ સરીમવિ અન્ના
મોજું નિા પર ન માતરમ મિત્રો ને ૨ ” પહેલી ગાથાને અર્થ ઉપર દર્શાવ્યા છે. બીજી ગાથાનો અથ આ પ્રમાણે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
