Atmprabodh

Author(s): Vijay Jinlabhsuri, Zaverchand Bhaichand Shah
Publisher: Atmanand Jain Sabha

Page 356

તૃતીય પ્રકાશ
૩ ૩૭
આ ગાથાને ભાવાર્થ ઉપર આવી ગયો છે.
આઠમી સંવરભાવના આ પ્રમાણે છે. ઉપર કહેલ મિથ્યાત્વાદિકના આશ્રને સમ્યકત્વાદિકથી જે નિરોધ કરે, તે સંવર કહેવાય છે. તે દેશથી અને સવથી એ બે પ્રકાર છે. તેમાં સવથી સંવર તે અગી કેવલીને જ હોય છે અને દેશથી સંવર એક, બે, ત્રણ આશ્રવના નિરાધીને હોય છે, તે સંવર પ્રત્યેક દ્રવ્ય અને ભાવથી બે પ્રકારનો થાય છે. આત્માને વિષે થતા આશ્રવથી કર્મના પુદ્ગલેને જે ગ્રહણ કરવાપણું, તેને સર્વથી અથવા દેશથી છેદવું તે દ્રવ્યસંવર કહેવાય છે અને જે ભવહેતુક સર્વ કિયાનો ત્યાગ કરવો તે ભાવસંવર કહેવાય છે, એવા સ્વરૂપના આશ્રવના વિરેધી સંવરનું જે ચિતવન કરવું તે સંવરભાવના કહેવાય છે. તેને માટે આ પ્રમાણે કહેલું છે
"आसवदारपिहाणं सम्मत्ताईहिं संवरो नेओ ।
पिहियासवो हि जीवो सुतरिव्य तरेइ भवजल हिंति ॥ १ ॥" આશ્રદ્વારનું સમ્યક્ત્વાદિવડે જે આચ્છાદન કરવું, તે સંવર કહેવાય છે. તે સંવરથી સર્વ જ સારા વહાણની પેઠે આ સંસાર સમુદ્રને તરે છે.
નવમી નિજેરાભાવના છે. આ સંસારમાં પૂર્વે બાંધેલાં કર્મોને તપ વડે જે બાળવા, તે નિર્જરા કહેવાય છે. જે કમ બંધાતા હોય તેને વિષે સંવર અને પૂર્વે બાંધેલા કર્મોને વિષે નિર્જરા એ તેમની વચ્ચે ભેદ છે. તે નિરા બે પ્રકારે છે- સકામ અને અકામ. તેમાં જે સકામનિર્જરા છે, તે બાહ્ય અને આત્યંતર એવા પ્રત્યેક તપના છ ભેદથી બાર પ્રકારની થાય છે. તે ભેદ પ્રથમ યતિધર્મના અધિકારમાં કહેલા છે, તેથી આ પ્રસંગે આપવામાં આવ્યા નથી.
આ બાર પ્રકારની નિર્જરા વિરતિપરિણામવાળાને હોય છે. એટલે વિરતિપરિણામી કમક્ષયને માટે પોતાની અભિલાષાથી સકામનિર્ભર કરે છે. અને જે વિરતિપરિણામથી રહિત છે અને તે સિવાય બાકીના મનુષ્ય પ્રાણીઓ છે, તેમને અભિલાષ રહિત શીત, ઉષ્ણ, ક્ષુધા, તૃષા આદિ સહન કરવાથી અકામનિજર થાય છે. આવી નિજ રાનું જે ચિતવન, તે નિર્જરાભાવના કહેવાય છે, તેને માટે આ પ્રમાણે કહેલું છે–
कम्माण पुराणाणं निकंतणं निजरा दुवालसहा । विरयाण सा सकामा तहा अकामा अविरयाणं तु ॥ १ ॥"
હ