________________
દ્વિતીય પ્રકાશ
૧૫૭
બીજુ સ્થૂલ મૃષાવાદ વિરમણ વ્રત મૃષા એટલે અસત્ય વચન, તેનાથી વિરમવું-નિવૃત્તિ થવું એ બીજુ મૃષાવાદ વિરમણવ્રત કહેવાય છે. તે વ્રત કન્યાલીક વગેરેની નિવૃત્તિ કરવા રૂપ છે. તેના માટે કહે છે
“ મા મૂકી, નાસાવદારે ૨ હસવ ..
ધૂમઢીય પંવ, વાઇ મુદુષત્તિ ષત્તિ ” ? . “અતિ સ્થળ વસ્તુ સંબંધી એટલે અતિ દુષ્ટ અધ્યવસાયથી ઉત્પન્ન થયેલ અલીક (જુઠું) મૃષાવાદને પાંચ પ્રકારે ત્યાગ કહે છે. તે પાંચ પ્રકાર આ પ્રમાણે છે.
- (૧) કન્યાલી (૨) ગવલી (૩) ભુવલી (૪) ન્યાસાપહારા (૫) કુટસાક્ષિક.
નિર્દીપકન્યાને પણ આ “વિષકન્યા છે એમ કહેવું, તે કન્યાલીક કહેવાય છે. બહુ દૂધવાળી ગાયને થોડા દૂધવાળી કહેવી, અને થોડા દૂધવાળી ગાયને બહુ દૂધવાળી કહેવી, તે ગવાલીક કહેવાય છે. પારકી જમીનને પિતાની કહેવી તે ભુવતીક કહેવાય છે. ઉપલક્ષણથી તેવી રીતે દ્વિપદ (મનુષ્ય) ચતુષ્પદ (પશુ) અને અપદ (સર્પાદિ) વગેરેનું અલીક જાણી લેવું.
અહિં પ્રશ્ન કરે છે કે, જે તેમ ઉપલક્ષણથી સમજવાનું હોય તો સર્વ સંગ્રહાદિકને અથે દ્વિપદાદિકનું ગ્રહણ કેમ ન કર્યું? તેના ઉત્તરમાં કહે છે કે, લોકોમાં કન્યાદિક અલીક અતિ નિંદનીય ગણાય છે, માટે તે વર્જવાને અર્થે તેનું મુખ્યપણે ગ્રહણ કરેલું છે, તેથી તેમાં કોઈ પણ દોષ નથી.
ન્યાસ એટલે થાપણ તેનો ઉપહાર એટલે ઓળખવી, તે ન્યાસાપહાર કહેવાય છે. આ ન્યાસાપહાર અદત્તાદાનનું રૂપ થઈ શકે છે, પણ ઓળવવા રૂપ વચનનું પ્રધાનપણું હોવાથી, તેને મૃષાવાદમાં ગણેલું છે. લાંચ વગેરેના લેભથી અથવા મત્સર ભાવ વગેરે પરાભવપણથી પ્રમાણ કરેલા દ્રવ્યને અન્યથા રીતે સ્થાપન કરવું, જેથી બેટી સાક્ષી પૂરવી પડે તે કૂટાક્ષિપણું કહેવાય છે આ ભેદમાં પારકા પાપને દઢ કરવાપણું હોવાથી પૂર્વના ભેદથી તેનું જુદાપણું છે એટલે ચોથો અને પાંચમો ભેદ જુદો છે.
એવી રીતે સ્થૂલ મૃષાવાદને દર્શાવી હવે ગૃહસ્થને માટે સૂક્ષ્મ અલીકની યતના કહે છે. એટલે ગૃહસ્થ સ્થલ મૃષાવાદનો ત્યાગ કરો અને સૂક્ષ્મ મૃષા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
