________________
આરાધક-વિરાધક ચતુર્ભાગી અને શીલનો મિલિતનો ભાવ અને મિલિતનો અભાવ ગ્રહણ કરવો છે. મુલાય' શબ્દથી શ્રુત અને શીલના સમુદાયના અમિલિતનો ભાવ અને અમિલિતનો અભાવ ગ્રહણ કરવો છે. તેથી શ્લોકમાં “પ્રત્યે સમુદામ્યા છે તેમાં પૂરકરૂપ મિનિતાડમિનિમાવાડમાવાગ્યાં' કહેલ છે.
વિવેચનઃ
અહીં “શ્રુત' શબ્દથી શ્રુતજ્ઞાન ગ્રહણ કરવાનું છે અને “શીલશબ્દથી માર્ગાનુસારીક્રિયારૂપ બ્રહ્મ ગ્રહણ કરવાનું છે=મોક્ષમાર્ગને અનુસરનારી ક્રિયારૂપ આત્માનું સ્વરૂપ ગ્રહણ કરવાનું છે. માર્ગાનુસારીક્રિયા બે પ્રકારે પ્રાપ્ત થાય છે
(૧) દ્રવ્યથી માર્ગાનુસારી ક્રિયા અને (૨) ભાવથી માર્ગનુસારીક્રિયા
(૧) દ્રવ્યથી માર્ગાનુસારીક્રિયા - અસગ્રહ હોવા છતાં પ્રજ્ઞાપનીય એવા અપુનબંધકની તપ-ત્યાગાદિની ક્રિયા છે. (૨) ભાવથી માર્ગાનુસારીક્રિયા - સમ્યફ શ્રુતજ્ઞાનથી નિયંત્રિત દેશવિરતિ અને સર્વવિરતિની ક્રિયા છે.
શ્રુત અને શીલ એ બેની પરસ્પર વિશેષની અપેક્ષા હોવાને કારણે ચતુર્ભાગી થાય છે. તેથી તે વિશેષ અપેક્ષા બતાવતાં કહે છે
શ્રુત અને શીલની પરસ્પર સંગતિથી વિશેષ અપેક્ષા ગ્રહણ કરવાની હોય ત્યારે આરાધક અને વિરાધક પુરુષને આશ્રયીને ચતુર્ભગી પ્રાપ્ત થાય છે.
અહીં વિશેષ અપેક્ષા કરી તેનું તાત્પર્ય એ છે કે (૧)દેશઆરાધકમાં શ્રુતજ્ઞાન નથી, છતાં દેશઆરાધક જીવો જે દ્રવ્યશીલ પાળે છે તે શ્રુતજ્ઞાનનું કારણ બનવાનું છે, તેથી તેમનું શીલ, શ્રુત સાથે પરસ્પર સંગતિથી સંકળાયેલું છે; અને (૩)સર્વઆરાધકમાં જે શ્રુતજ્ઞાન છે તેનાથી નિયંત્રિત તેઓની શીલની આચરણા છે, તેથી તેમનું પણ શ્રુત અને શીલ પરસ્પર સંગતિથી સંકળાયેલું છે; અને તેને આશ્રયીને દેશઆરાધક અને સર્વઆરાધક એમ બે ભાંગા પ્રાપ્ત થાય છે. અને(૨)અવિરતસમ્યગદષ્ટિમાં સમ્યફ શ્રુતજ્ઞાન છે પરંતુ શીલ નથી, તો પણ અવિરતસમ્યગૃષ્ટિનું શ્રુતજ્ઞાન ભવિષ્યમાં ભાવશીલની પ્રાપ્તિનું કારણ છે, તેથી તેમનું શ્રુતજ્ઞાન શીલ સાથે પરસ્પર સંગતિથી સંકળાયેલું છે, માટે દેશવિરાધક ભાંગામાં પણ શ્રુતજ્ઞાન અને શીલની પરસ્પર અપેક્ષા છે. અને (૪)સર્વવિરાધકરૂપ ચોથા ભાંગામાં સંસારના રસિયા જીવોમાં શ્રુતજ્ઞાન અને
