________________
આરાધક-વિરાધક ચતુર્ભાગી ભાંગો છે, તે બતાવવા માટે કહે છે કે, એક આચાર્ય બાલતપસ્વીને દેશઆરાધક કહે છે. અર્થાત અન્ય દર્શનમાં રહેલા અનિવર્તનીય અસગ્રહ વગરના જેઓયમ-નિયમાદિ ક્રિયાઓ કરે છે, તેઓ ભગવાનના શાસ્ત્રનો સૂક્ષ્મબોધ નહીં હોવાને કારણે તત્ત્વના વિષયમાં બાલ છે, અને તપ- સંયમમાં યત્ન કરનાર હોવાથી તપસ્વી છે, તેવા બાલતપસ્વી દેશઆરાધક છે તેમ એક નયની દૃષ્ટિથી જોનારા કહે છે. - બીજા નયની દૃષ્ટિથી જોનારા આચાર્યો ગીતાર્થઅનિશ્રિત અને તપ-ચારિત્રમાં રત અગીતાર્થને દેશઆરાધક કહે છે. અને આ બીજા મત પ્રમાણે, જેઓ દિક્ષા લઈને સમુદાયમાં ભિક્ષાદિ દોષોને જોઈને કે કલાદિ દોષોને જોઈને એકલા રહીને નિર્દોષ ભિક્ષા કરવામાં યત્નવાળા છે, તેઓને ગ્રહણ કરવાના છે. અને તેઓ ગીતાર્થને છોડીને નીકળેલા છે તેથી ગીતાર્થ અનિશ્ચિત છે, અને ભગવાનના વચનાનુસાર સૂક્ષ્મબોધ નહીં હોવા છતાં સ્વબુદ્ધિ પ્રમાણે શાસ્ત્રના વચનોનું અવલંબન લઈને તપ-ચારિત્રમાં યત્ન કરનારા છે, તેઓને દેશઆરાધક તરીકે અહીં ગ્રહણ કરેલ છે.
વિશેષાર્થ:
- પૂજ્ય ઉપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મહારાજે સ્તવનમાં “પ્રાયઃ ગ્રંથિ લગે નહિ આવ્યા' એ કથનમાં તાર્થને છોડીને જનારાને વિરાધકરૂપે ગ્રહણ કરેલ છે, તો પણ ત્યાં “પ્રાયઃ' શબ્દથી જેઓ પ્રજ્ઞાપનીય છે તેઓની વ્યાવૃત્તિ કરેલ છે. તેવા ગીતાર્થઅનિશ્ચિત તપ-ચારિત્રમાં રત અગીતાર્થને અહીંદેશઆરાધકરૂપે ગ્રહણ કરવાના છે. અને જેઓ અનિવર્તિનીય અસઘ્રહવાળા છે તેઓ ગ્રંથિદેશમાં આવ્યા નથી એમ કહીને તેઓનો અંતર્ભાવ સર્વવિરાધકમાં કરવાનો છે.
અહીં સ્થૂલ દષ્ટિથી વિચારીએ તો ગીતાર્થને છોડીને એકલા વિચરતા અનિવર્તનીય અસદ્ગહ વગરના જીવોને દેશઆરાધક તરીકે સ્વીકારી શકાય, અને ગીતાર્થની નિશ્રામાં રહીને તપ-સંયમમાં યત્ન કરતા અગીતાર્થ એવા અપુનબંધક સર્વઆરાધક છે, એમ લાગે; પરંતુ *સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિથી વિચારીએ તો ગીતાર્થની નિશ્રામાં રહેલા સ્કૂલબોધવાળા જીવો પણ ભાવથી ગીતાર્થને નિશ્રિત નથી. તેથી દ્રવ્યથી ગીતાર્થને તેઓ નિશ્રિત હોવા છતાં ગીતાર્થના વચનાનુસાર ઉચિત પ્રવૃત્તિઓ તેઓ કરી શકતા નથી. તેવા અગીતાર્થને પણ દેશઆરાધકમાં ગ્રહણ કરવાના છે, પરંતુ સર્વઆરાધકમાં નહીં.
* (જુઓ ધર્મ પરીક્ષા ગાથા- ર૭)
