Aradhak Viradhak Chaturbhangi Shabdasha Vivechan

Author(s): Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga

Page 70

આરાધક-વિરાધક ચતુર્થંગી
नन्वेवं गीतार्थाऽनिश्रिततपश्चरणरतोऽगीतार्थो देशाराधकत्वेन कथमुक्तયિાયા ગુરુપારતન્ત્રાઃમાવેન “પાયું અમિન્નાની'' [પંચા ?-૩૮ ] इत्यादिग्रन्थेनाचार्यैर्मार्गाननुसारित्वप्रतिपादनेन मार्गानुसारिक्रियाया अप्राप्त्या देशविराधकत्वस्यैव संभवादिति चेत् ? सत्यम्, अनभिनिवेशेऽप्यज्ञानादेः कुतश्चिद् निमित्ताद् गच्छबहिर्भूतानां गीतार्थाऽनिश्रिततपश्चरणनिरतानां प्राय: पदव्यवच्छेद्यानां ज्ञानपतितस्वल्पक्रियाणामन्यैर्विवक्षितत्वेन दोषाभावात्, तादृशानामेव शीलस्य कथञ्चिदनुमोदनीयत्वात्।
ЧЕ
ટીકાઃ
२
નથી; એમ કહીને ‘વ્રતક્રિયા' શબ્દનો અર્થ ગ્રંથકાર એ કરે છે કે વ્રતને અનુસરનારી એવી ક્રિયા. અને તે ક્રિયા માર્ગાનુસારી જ ગ્રહણ થાય, અન્ય નહિ. કેમ કે વ્રતનો અર્થ છે મોક્ષને અનુકૂળ ભાવ. તેને અનુસરનારી એવી જે ક્રિયા તે માર્ગાનુસારીક્રિયા જ હોઈ શકે, અન્ય ક્રિયા નહિ.
દેશોપકારી દલરૂપ ક્રિયાનું વિશેષ તાત્પર્ય એ છે કે, પરિપૂર્ણ આરાધક થવાનાં બે દલ છે, અર્થાત્ બે વિભાગ છે. (૧) શ્રુતરૂપ દલ અને (૨) ક્રિયારૂપ દલ. તે બંને દલો ભેગા થાય ત્યારે પરિપૂર્ણ આરાધક કહેવાય. અને તેનું એક દલ છે તે આરાધક બનાવવામાં દેશથી ઉપકારી છે. આથી દેશોપકારી દલરૂપ ક્રિયા માર્ગાનુસારીક્રિયા જ પ્રાપ્ત થાય, કેમ કે શ્રુતરૂપ અન્ય દલની પ્રાપ્તિ થતાં, તેને અનુરૂપ સૂક્ષ્મ શીલરૂપ દલ પ્રાપ્ત થાય, તેથી જીવ સર્વઆરાધક બની શકે છે.
ટીકાર્યઃ
‘નનુ....સંભવાવિતિ શ્વેત્'- પૂર્વપક્ષી શંકા કરતાં કહે છે કે, આ રીતે=જિનોક્ત સાંધુસામાચારીની અપેક્ષાએ દેશઆરાધકપણું ન સ્વીકારો અને માર્ગાનુસારીક્રિયાની અપેક્ષાએ દેશઆરાધકપણું સ્વીકારો એ રીતે, ગીતાર્થ-અનિશ્રિત તપ-ચારિત્રમાં રત અગીતાર્થ દેશઆરાધકપણા વડે કેમ કહેવાય? અર્થાત્ ન કહેવાય. કેમ કે તેમની=ગીતાર્થ અનિશ્રિત તપ-ચારિત્રમાં રત અગીતાર્થની, ક્રિયાનું, ગુરુપારતંત્ર્યના અભાવના કારણે પ્રાયઃ અભિન્નગ્રંથી ઈત્યાદિ ગ્રંથ દ્વારા આચાર્ય વડે માર્ગઅનનુસારીપણાનું પ્રતિપાદન १. पायं अभिन्नगण्ठी तमाउ तह दुक्करंपि कुव्वंता । बज्झा व ण ते साहू धंखाहरणेण विनेया ॥ प्रायो ऽभिन्नग्रन्थयस्तमसस्तथा दुष्करमपि कुर्वन्तः । बाह्या इव न ते साधवः ध्वांक्षोदाहरणेन विज्ञेयाः ।। ૨. ‘માર્નીતિત’ પાઠ હોવાની સંભાવના છે.