________________
ξε
આરાધક-વિરાધક ચતુર્થંગી
સર્વવિરાધકતા કહી તે સર્વની ઉપપત્તિ છે. કેમ કે તે બેનું જ=તદ્ભુતુ અને અમૃતઅનુષ્ઠાનરૂપ તે બેનું જ, શીલરૂપ દેશપણું છે. એ પ્રમાણે વિભાવન કરવું.પા
વિવેચન :
શ્રુત અને શીલની અપ્રાપ્તિથી એકેન્દ્રિયાદિ કે સંસારી અન્ય જીવોને સર્વવિરાધકની પ્રાપ્તિ છે, અને જેમને શ્રુત કે શીલરૂપ દેશની પ્રાપ્તિ થઈ છે તેનો ભંગ કરે તો દેશથી પ્રાપ્તના ભંગથી સર્વવિરાધક બને છે. જેમ- બાલતપસ્વી કે જૈનદર્શનમાં રહેલ ગીતાર્થની નિશ્રાને છોડીને એકાકી વિચરનાર, કુતર્ક વગરના દેશઆરાધક હોય છે, તેમને પ્રાપ્ત થયેલ શીલરૂપ દેશ કોઈક નિમિત્તને પામીને કુર્તકવાળા થવાથી નાશ પામે છે ત્યારે, પ્રાપ્ત થયેલ શીલરૂપ દેશનો ભંગ થાય છે, તેથી તેઓ સર્વવિરાધક બને છે. તેમ શ્રુતરૂપ દેશની પ્રાપ્તિ થયેલી હોય તેવા સમ્યગ્દષ્ટિ જીવો કોઈક નિમિત્તને પામીને તત્ત્વમાર્ગમાં અભિનિવેશવાળા બને ત્યારે, પ્રાપ્ત થયેલ શ્રુતરૂપ દેશના ભંગથી તેઓ સર્વવિરાધક બને છે. અને જમાલિ વગેરે નિહ્નવોને શ્રુત અને શીલ બંને પૂર્વમાં પ્રાપ્ત થયેલા છે, તેઓ જ્યારે અભિનિવેશવાળા બને છે ત્યારે કાર્ત્યથી=સંપૂર્ણથી, પ્રાપ્ત એવા શીલ અને શ્રુતના ભંગથી સર્વવિરાધક બને છે.
વિશેષાર્થ:
દેશ અને કાર્ત્યનો=સર્વનો, ‘પ્રાપ્ત' સાથે અન્વય કરવામાં ન આવે અને ‘પ્રાપ્તભંગ’ સાથે જોડવામાં આવે તો એ દોષ પ્રાપ્ત થાય કે, કોઈ વ્યક્તિને શ્રુત અને શીલની પ્રાપ્તિ થઈ હોય અને શીલરૂપ દેશનો ભંગ કરે તો પ્રાપ્ત દેશનો ભંગ થવાથી સર્વવિરાધક માનવાનો પ્રસંગ આવે. જેમ- નંદિણમુનિને શ્રુત અને શીલરૂપ દેશની પ્રાપ્તિ થયા પછી સંયમ છોડ્યું ત્યારે પ્રાપ્ત શ્રુત અને શીલનો દેશથી ભંગ થયો તો પણ તે સર્વવિરાધક બન્યા નથી પણ દેશવિરાધક બન્યા છે, આમ છતાં નંદિષણ મુનિને સર્વવિરાધક માનવાનો પ્રસંગ આવે.
-
વિવેચન :
અહીં કોઈને શંકા થાય કે તમે કહ્યું એ રીતે સ્વીકારીએ તો નિહ્નવાદિને કાર્ન્સથી=સંપૂર્ણથી, શ્રુત અને શીલની પ્રાપ્તિનો ભંગ થવાથી સર્વવિરાધક સ્વીકારવામાં આવે તો, નિહ્નવાદિ નવમા ત્રૈવેયક સુધી જાય છે તેની અનુપપત્તિનો પ્રસંગ આવે. તેનું નિરાકરણ કરતાં ગ્રંથકાર કહે છે કે એમ ન કહેવું, કેમ કે નિહ્નવોને ગરાનુષ્ઠાનથી
