________________
EE
આરાધક-વિરાધક ચતુર્થંગી
અને વૈરાગ્ય પામીને સંયમને ગ્રહણ કરે ત્યારે શીલની પ્રાપ્તિ થવાથી તેઓ સર્વઆરાધક
બને છે.
અથવા તો બાલતપસ્વી કે ગીતાર્થની નિશ્રાને છોડીને નીકળેલા એવા અગીતાર્થમાં શીલ હોય છે, અને તેઓને સદ્ગુરુનો યોગ થાય અને તેમનાથી શ્રુતની પ્રાપ્તિ થાય તો સર્વઆરાધક બને છે. પરંતુ પૃથક્ સિદ્ધ દેશઆરાધકતાદ્વયને એકઠી કરીને સર્વઆરાધક કોઈ બનતું નથી.
આશય એ છે કે કોઈ એક વસ્તુના બે અંશો હોય તો તે પૃથક્ બે અંશોને એકઠા કરવાથી તે સમુદાય બને છે, તેમ કોઈ એમ માને કે શીલરૂપ એક દેશ અને શ્રુતરૂપ એક દેશ એમ બે પૃથક્ સિદ્ધ એવા દેશોને એકઠા કરીને સર્વઆરાધક બનાય છે, તેનું નિરાકરણ કરતાં ગ્રંથકાર શ્રી કહે છે કે, પ્રસ્તુતમાં દેશઆરાધકતાદ્વય પૃથક્ સિદ્ધ નથી તેથી તે બેને એકઠી કરીને કોઈ સર્વઆરાધક બનતું નથી. કેમ કે બાલતપસ્વીમાં કે ગીતાર્થની નિશ્રાને છોડીને ગયેલા અગીતાર્થમાં શીલની અપેક્ષાએ દેશઆરાધકતા પૃથસિદ્ધ હોવા છતાં પણ શ્રુતની અપેક્ષાએ દેશઆરાધકતા (શ્રુતની અપેક્ષાએ તેઓ દેશઆરાધક નથી પછી પૃથસિદ્ધ કેમ કહેવાય?) પ્રસ્તુત ચતુર્થંગીમાં સિદ્ધ નથી. કેમ કે પ્રસ્તુત ચતુર્થંગી શીલની પ્રધાનતાથી કરવામાં આવે છે, તેથી જેમની પાસે શ્રુત છે તેઓને શીલરૂપ દેશના વિરાધક કહેલ છે, પણ શ્રુતરૂપ દેશના આરાધક કહેલ નથી. માટે બે દેશઆરાધકતા એકઠી કરીને સર્વઆરાધકતા સિદ્ધ થતી નથી.
હવે કોઈ બાલતપસ્વી કે ગીતાર્થની નિશ્રાને છોડીને એકાકી વિહાર કરનારા એવા દેશઆરાધક હોય, તેઓ શ્રુતના સમાવેશથી સર્વઆરાધક કઈ રીતે થઈ શકે તે બતાવવા અર્થે કહે છે કે, જેઓ દેશઆરાધક છે તેઓ કોઈક નિમિત્તને પામીને ગીતાર્થ બને તો સાક્ષાત્ શ્રુતનો સંબંધ થવાથી તેઓ સર્વઆરાધક બને છે, જેમ શાસ્ત્રમાં એકપિંડીયા બહુપિંડીયાનું દૃષ્ટાંત આવે છે. અને કેટલાક ગુરુપારતંત્ર્ય દ્વારા સર્વઆરાધક બને છે, જેમ શિવરાજર્ષિ બાલતપસ્વી હતા અને સર્વજ્ઞ ભગવાનની પાસે આવીને દીક્ષા ગ્રહણ કરી ત્યારે ગુરુપારતંત્ર્યના કારણે સર્વઆરાધક બન્યા.
દેશઆરાધકમાંથી નિમિત્ત મળતાં સર્વઆરાધક બને તેમાં બહુપિડિયા-એકપિડિયાનુ દૃષ્ટાંત
એક ગામમાં એક શ્રેષ્ઠી રહેતા હતા. એક વખત તેમના ઘરમાં મરકીનો રોગ ફેલાયો. શ્રેષ્ઠીના એક ૮-૧૦ વર્ષના પુત્રને છોડીને ઘરનાં સર્વે મરકીના રોગમાં મૃત્યુ
