________________
૬૧
આરાધક-વિરાધક ચતુર્ભગી નિશ્રા છોડીને ગયેલા અને તપ-ચારિત્રમાં રત એવા અગીતાર્થને દેશઆરાધકરૂપે પ્રથમ ભાંગામાં કહેલ છે તે ઘટશે નહિ. તેમાં યુક્તિ આપે છે કે તેમણે ગીતાર્થને છોડેલા છે તેથી તેમની ક્રિયામાં ગુરુપરતંત્ર્યનો અભાવ છે, અને પંચાશક ગ્રંથમાં “પાર્થ
મન્નાડી' એ વચન દ્વારા આચાર્યે ગીતાર્થને છોડનારાઓને માર્ગાનુસારીભાવ નથી તેમ કહેલ છે, તેથી ગીતાર્થને છોડીને ગયેલાઓમાં માર્ગાનુસારી ક્રિયાની અપ્રાપ્તિ હોવાને કારણે તેમને શીલરૂપ દેશના વિરાધકપણાની પ્રાપ્તિ છે, તેથી દેશઆરાધક કહી શકાશે નહિ.
અહીં પૂર્વપક્ષીએ માર્ગાનુસારીક્રિયાની અપ્રાપ્તિને કારણે દેશવિરાધકની પ્રાપ્તિ થશે એમ કહ્યું, ત્યાં સામાન્યથી જોતાં એમ લાગે કે જેઓમાં શ્રત નથી અને માર્ગાનુસારીક્રિયા પણ નથી, તેઓને દેશવિરાધકની પ્રાપ્તિ થશે એમ શી રીતે કહી શકાય? વસ્તુતઃ સર્વવિરાધકની પ્રાપ્તિ થશે એમ કહેવું પડે. આમ છતાં, દેશવિરાધકની પ્રાપ્તિ થશે એમ કહેવા પાછળનો આશય એ છે કે, શ્રુત અને શીલ એ બેમાં શીલરૂપ દેશના વિરાધકપણાની પ્રાપ્તિ થશે, પરંતુ બીજા ભાંગામાં સમ્યગૃષ્ટિને દેશવિરાધક ગ્રહણ કરેલ છે તે રૂપ દેશવિરાધકની પ્રાપ્તિ થશે તેમ કહેવાનો આશય નથી.
ઉપરોક્ત પૂર્વપક્ષીના કથનનું નિરાકરણ કરતાં ગ્રંથકાર કહે છે કે, પૂર્વપક્ષીની વાત સાચી છે, અર્થાત્ ગીતાર્થને છોડીને એકલા વિચરનારને ‘પ્રાય અભિન્નગ્રંથિ એ પ્રકારના આચાર્યના વચનથી તેઓ માર્ગાનુસારી નથી એ નક્કી થાય છે, અને તેને કારણે તેઓ શીલરૂપ દેશના વિરાધક છે એમ કહેવું પડે. માટે તેમને દેશઆરાધક કહી શકાય નહિ એ વાત સાચી છે. આમ છતાં, ગીતાર્થને છોડીને ગયેલા પણ જેઓ અભિનિવેશ વગરના છે, અને કોઈક નિમિત્તને કારણે તેઓમાં અજ્ઞાનાદિ વર્તે છે તેને કારણે ગચ્છ બહાર થયેલા છે અને તપ-ચારિત્રમાં રત છે, તેઓનો પાયં મન્નાડી' એ પંચાશકના પાઠમાં “પ્રાય' શબ્દથી વ્યવચ્છેદ કરેલો છે; અર્થાત્ ગીતાર્થને છોડીને જનારા મોટાભાગના માર્ગાનુસારી નથી પણ પ્રાયઃથી જેનો વ્યવચ્છેદ કરેલો છે તેવા કેટલાક માર્ગાનુસારી છે, એ બતાવવા માટે “પ્રાયઃ' શબ્દનો પ્રયોગ છે. તેથી “પ્રાય શબ્દથી જેમનો વ્યવચ્છેદ કરેલો છે તેવા ગીતાર્થની નિશ્રાને છોડીને એકાકી વિચરનારાઓમાં માર્ગાનુસારીભાવ છે. તેથી તેઓની માર્ગપતિત એવી સ્વલ્પ ક્રિયાની અન્ય વડે વિવક્ષા કરીને તેઓને દેશઆરાધક સ્વીકારેલ છે. અર્થાત્ દેશઆરાધકરૂપ પ્રથમ ભાંગામાં એક આચાર્યે બાલતપસ્વીને દેશઆરાધક કહ્યા છે, અને અન્ય આચાર્યો ગીતાર્થઅનિશ્રિત તપચરણમાં રત અગીતાર્થને દેશઆરાધક કહ્યા છે, તે સ્થાનમાં જેઓ
