________________
આરાધક-વિરાધક ચતુર્ભગી
ટીકા -
•
तथाहि एकः शीलवानश्रुतवान् उपरतोऽविज्ञातधर्मा च, स्वबुद्ध्या पापानिवृत्तेर्भावतोऽनधिगतश्रुतज्ञानत्वाच्च,
હવે તે ચાર ભાંગાને ટીકામાં “તથાદિથી બતાવે છે :
ટીકાર્ય:
તથદિમૃતસાનવી વ્ય,'- તે આ પ્રમાણે- એક શીલવાન અમૃતવાન =પાપ વ્યાપારથી અટકેલો અને અવિજ્ઞાતધર્મવાળો છે, કેમ કે સ્વબુદ્ધિથી પાપની નિવૃત્તિ કરે છે અને ભાવથી અનધિગત=નહિ જાણેલા, શ્રુતજ્ઞાનવાળો છે.
વિવેચન :
- (૧) શીલવાન-અશ્રુતવાન - કોઈ એક વ્યક્તિ શીલવાન છે અને અશ્રુતવાન છે અને તેનો અર્થ સ્પષ્ટ કરતાં બતાવે છે કે, શીલવાળો છે એટલે પાપ વ્યાપારથી ઉપરત અટકેલો છે, અને અશ્રુતવાળો છે એટલે અવિજ્ઞાતધર્મવાળો છે. તેમાં હેતુ કહે છે, શીલવાન-અશ્રુતવાન કેમ છે? તો સ્વબુદ્ધિથી તે પાપની નિવૃત્તિ કરે છે પરંતુ શ્રુતબુદ્ધિથી તે પાપની નિવૃત્તિ કરતો નથી, તેથી શ્રુત વગરનો તે શીલવાન છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે પાપની જે નિવૃત્તિ કરે છે તે શ્રુત-શાસ્ત્રના અવલંબનથી કરે છે, તેથી તેઓ શ્રત વગરના કઈ રીતે કહી શકાય? તેથી કહે છે
ભાવથી નહિ પ્રાપ્ત થયેલા શ્રુતજ્ઞાનવાળો છે; અને આનાથી એ કહેવું છે કે શાસ્ત્રો દ્વારા શ્રુતજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરેલું છે પરંતુ તે શ્રુત દ્રવ્યશ્રત છે, ભાવશ્રુત નથી. તેથી ભાવથી તેમને શ્રુતજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ નથી, માટે તેમને અશ્રુતવાન કહેલ છે.
વિશેષાર્થ:
કોઈ જીવ ભગવાને કહેલા શાસ્ત્રનું અવલંબન લઈને સંયમની ક્રિયા કરતો હોય તો પણ ભગવાનના શ્રુતજ્ઞાનનું જે તાત્પર્ય છે તે તાત્પર્યને પકડી શકતો ન હોય ત્યારે તેમનું તે શ્રુતજ્ઞાન દ્રવ્યશ્રત છે, ભાવશ્રુત નથી.
ભાવથી શ્રુતજ્ઞાન ગીતાર્થને હોય છે અને ગીતાર્થને નિશ્રિત એમના વચનાનુસાર મન-વચન-કાયાને જેઓ પ્રવર્તાવે છે તેવા માપતુષાદિને ભાવથી શ્રુતજ્ઞાન હોય છે.
