________________
આરાધક-વિરાધક ચતુર્ભગી અવિરતસમ્યગદષ્ટિ જીવો છે અને આ અવિરતસમ્યગૃષ્ટિજીવ દેશવિરાધકરૂપ બીજા ભાંગામાં આવે છે.
અવિરતસમ્યગદષ્ટિની દેશવિરાધના આ પ્રમાણે છે- જ્ઞાનાદિ ત્રણના સમુદાયરૂપ મોક્ષમાર્ગ છે, તેના ત્રીજા ભાગરૂપે ચારિત્રની તેઓ વિરાધના કરે છે અર્થાત્ જ્ઞાન અને દર્શનની આરાધના કરે છે અને ચારિત્રરૂપ દેશની-થોડા અંશની તેઓ વિરાધના કરે
છે.
સમ્યગૃષ્ટિ જીવો દેશથી વિરાધના કઈ રીતે કરે છે તે બતાવે છે. જેમણે સંયમ ગ્રહણ કર્યું છે અને પ્રતિજ્ઞાથી પ્રાપ્ત એવા ચારિત્રનું પાલન કરતા નથી તેવા સંવિજ્ઞપાક્ષિક જીવો દેશવિરાધક છે, અને જેમણે સંયમ ગ્રહણ કર્યું નથી અને ભગવાનના વચનના બોધને કારણે સમ્યગદર્શન પામેલા છે, તેવા જીવોને પ્રતિજ્ઞાથી ચારિત્રની અપ્રાપ્તિ હોવાને કારણે અર્થાત્ ચારિત્રગ્રહણ નહિ કરેલ હોવાને કારણે ચારિત્રરૂપ દેશની તેઓ વિરાધના કરે છે. આમાં ગૃહસ્થાવસ્થામાં રહેલ અવિરતસમ્યગ્દષ્ટિ જીવો આવશે.
વિશેષાર્થ:
જે જીવોને સૂક્ષ્મ બોધ છે તેઓ સમ્યગૃષ્ટિ છે, અને તેવા સમ્યગ્દષ્ટિજીવો કાં તો ગીતાર્થ હોય, કાં તો ગીતાર્થનિશ્રિત હોય, પરંતુ જો તેઓ પોતાનો સૂક્ષ્મ બોધને અનુરૂપ ઉચિત ક્રિયાઓમાં સમ્ય યત્ન કરે તો તે ચારિત્રની આરાધના કરી શકે; છતાં તેઓને ચારિત્રની ક્રિયાનો વ્યત્યય કરનાર પ્રબળ કર્મોદય છે, તેથી અપ્રમાદપૂર્વક ક્રિયાઓમાં યત્ન કરતા નથી; તેવા સંવિજ્ઞપાક્ષિક જીવો બાહ્ય રીતે જે કાંઈ આચરણાઓ કેયતનાઓ કરે છે તત્કત નિર્જરા તેમને થતી હોવા છતાં, પ્રતિજ્ઞાથી પ્રાપ્ત સમ્યફચારિત્રનું પાલન તેઓ કરતા નથી, માટે તેઓ જ્ઞાન-દર્શનના આરાધક હોવા છતાં ચારિત્રરૂપ દેશના વિરાધક છે.
જેઓ ગૃહસ્થાવસ્થામાં છે અને સમ્યગુ દર્શનને પામેલા છે તેઓને મોક્ષનો ઉપાય ભાવચારિત્ર દેખાય છે, અને ભાવચારિત્રના ઉપાયભૂત દ્રવ્યચારિત્રની ક્રિયાઓ દેખાય છે. આમ છતાં, પોતાના સત્ત્વની અલ્પતાને કારણે દેશવિરતિ કે સર્વવિરતિ ગ્રહણ કરેલ નથી એવા અવિરતસમ્યગુદષ્ટિ જીવોને સંસારના પાપવ્યાપારથી જે ચારિત્રવિરાધનાની પ્રાપ્તિ થાય છે તે ચારિત્રની અપ્રાપ્તિથી થાય છે.
