________________
આરાધક-વિરાધક ચતુર્ભગી પ્રાપ્ત થાય છે, જયારે પ્રસ્તુત ચતુર્ભગીમાં કહેલ પારિભાષિક વિરાધકને તેની સાથે કોઈ સંબંધ નથી. કેમ કે રત્નત્રયીરૂપ મોક્ષમાર્ગના કયા અંશનું તે સેવન કરતો નથી તે બતાવવા માટે પ્રસ્તુત ચતુર્ભગીમાં તેને વિરાધક કહેલ છે. તેથી શાસ્ત્રમાં ભિન્ન પ્રકારના આશયથી બતાવાયેલ વિરાધકને ગ્રહણ કરીને પ્રસ્તુત ચતુર્ભગીમાં ભિન્ન પ્રકારના આશયથી કરાયેલ વિરાધકની પરિભાષાનો નિષેધ કરી શકાય નહિ.
(૩) પૂર્વપક્ષીએ આપેલ ત્રીજા દોષનું વિશેષ નિરાકરણ કરતાં કહે છે કે શ્રેણિકાદિને સર્વવિરતિની અપ્રાપ્તિ છે તેથી તે દેશવિરાધક છે, એ સ્થળમાં નિશ્ચયનયનું આશ્રમણ કરીને તેમને સર્વવિરાધક કહેવામાં આવે તો, જેમણે સર્વવિરતિ ગ્રહણ કરીને સર્વવિરતિનો ત્યાગ કરેલ છે તેમને પ્રાપ્તસ્થ તસ્થાપરનાર' એ વચનના બળથી પૂર્વપક્ષી દેશવિરાધક સ્વીકારે છે, તે સ્થળમાં પણ નિશ્ચયનયનું આશ્રમણ કરીને સર્વવિરાધક કહેવાનો પ્રસંગ પ્રાપ્ત થશે. અને તેમ સ્વીકારવામાં આવે તો પ્રસ્તુત ચતુર્ભગીમાં દેશવિરાધકરૂપ બીજા ભાંગાનો ઉચ્છેદ પ્રાપ્ત થાય. અર્થાત્ પ્રસ્તુત ચતુર્ભગીમાં દેશવિરાધક તરીકે કોઈ નથી તેમ સ્વીકારવાનો પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે નિશ્ચયનયની દૃષ્ટિથી વિચારીએ નહિ તો કઈ દૃષ્ટિથી વિચારીએ કે જેથી બીજો દેશવિરાધક ભાંગો સંગત થાય? તેથી કહે છે
ચારિત્રની વિરાધનામાં પણ પશ્ચાત્તાપાદિના ભાવથી જ્ઞાન-દર્શનની આરાધના અને પશ્ચાત્તાપાદિના અભાવથી જ્ઞાન-દર્શનની વિરાધનારૂપ ભજનાનો સ્વીકાર છે પ્રધાન જેમાં એવા વ્યવહારનય વડે જ બીજા ભાંગાના ગ્રહણનો સંભવ છે.
આશય એ છે કે કોઈ જીવે ચારિત્ર ગ્રહણ કર્યા પછી ચારિત્રની વિરાધના કરેલ હોય અને તેનો પશ્ચાત્તાપ હોય તો જ્ઞાન-દર્શનની વિરાધના નથી, અને પશ્ચાત્તાપ ન હોય તો જ્ઞાન-દર્શનની વિરાધના છે, આ પ્રકારનો સ્વીકાર વ્યવહારનય કરે છે. તેવા વ્યવહારનયને આશ્રયીને જ દેશવિરાધકરૂપ બીજો ભાંગો સંગત થઈ શકે છે. તેથી પ્રાપ્તસ્થતસ્થાપતનાત્' એ વચનમાત્રના બળથી પણ પૂર્વપક્ષી બીજો ભાંગો સ્વીકારે, તો તેને જ્ઞાન-દર્શનની વિરાધનારૂપ ભજનાનો સ્વીકાર કરવામાં પ્રધાન એવા વ્યવહારનયનો જ આશ્રય લેવો પડે, તે સિવાય બીજો ભાંગો પ્રાપ્ત થાય નહિ.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે આ રીતે વ્યવહારનયનું અવલંબન લઈને ગ્રહણ કરેલ વ્રતનો ભંગ કરનારને આશ્રયીને દેશવિરાધકરૂપ ભાંગો સંગત થઈ જાય, પરંતુ જેમણે વ્રત લીધું નથી તેવા શ્રેણિકાદિને દેશવિરાધક કઈ રીતે કહી શકાય? તેથી પ્રાપ્તવ' એ વિકલ્પથી દેશવિરાધક સ્વીકારવા ઉચિત નથી, એ પ્રકારની પૂર્વપક્ષીની શંકાને સામે રાખીને કહે છે
