________________
૫૩
આરાધક-વિરાધક ચતુર્ભાગી • “નિરોતસામાવારીમાત્રનૈવ' અહીં નિનોવાસામાવારીમાત્ર' એમ કહેવાથી અન્ય સામાચારીના ભંગથી વિરાધક નથી બનતો, જિનોક્ત સામાચારીના ભંગથી વિરાધક બને છે; અને ‘વ' કારથી એ કહેવું છે કે જિનોક્ત સામાચારીના ભંગથી જ વિરાધક બને છે અપ્રાપ્તિથી નથી બનતો, એમ પૂર્વપક્ષીનું કહેવું છે.
વિવેચનઃ
તાત્પર્ય એ છે કે પૂર્વપક્ષી જિનોક્ત સામાચારી માત્રના ભંગથી જ દેશવિરાધક સ્વીકારે છે, અને કહે છે કે જેમણે સાધુપણું ગ્રહણ કરેલ છે અને સમ્યકત્વ પામેલા છે તેઓ શ્રુતવાળા છે, આમ છતાં, ભગવાને કહેલ સામાચારી બરાબર પાળતા નથી તેઓ દેશવિરાધક છે; જયારે ગ્રંથકારે પૂર્વમાં સ્થાપન કર્યું કે સમ્યગદૃષ્ટિ જીવ સાધુપણું લઈને ભાંગે તો તે દેશવિરાધક છે, તેમ સમ્યક્ત્વ પામ્યા પછી જેમને દેશવિરતિ કે સર્વવિરતિની પ્રાપ્તિ થઈ નથી તેઓ પણ દેશવિરાધક છે. અને પૂર્વપક્ષી કહે છે તેમ સાધુસામાચારી માત્રના ભંગથી જો દેશવિરાધક સ્વીકારવામાં આવે તો, નિતવો ઉસૂત્રભાષણ કરે છે ત્યારે તેનામાં મિથ્યાત્વ આવે છે તેથી તેઓ શ્રુતવાળા નથી, આમ છતાં, જમાલિ આદિ નિતવો સાધુસામાચારીનું યથાર્થ પાલન કરનાર છે તેથી તેવા નિતવોને પૂર્વપક્ષીના કથન પ્રમાણે દેશઆરાધક સ્વીકારવા પડે; અને શાસ્ત્રકારે તેઓને સર્વવિરાધકના ફળરૂપ દુરંત સંસારની પ્રાપ્તિ કહી છે, તે વાત પૂર્વપક્ષીના કથનને સ્વીકારવાથી સંગત થાય નહિ, કેમ કે પૂર્વપક્ષીના કથન પ્રમાણે તેઓ દેશવિરાધક બને છે પણ સર્વવિરાધક બનતા નથી.
નિહ્નવોને સર્વવિરાધકના ફળની પ્રાપ્તિ નહિ થાય તે બતાવવા માટે કહ્યું કે, દેશવિરાધકને શ્રુતનો અભાવ થાય તો સર્વવિરાધક બને, દેશઆરાધકને શ્રુતની અપ્રાપ્તિ અને શીલનો અભાવ થાય તો સર્વવિરાધક બને અને સર્વઆરાધકને એકી સાથે શ્રુત અને શીલ બંનેનો અભાવ થાય તો સર્વવિરાધક બને.
તેનો ભાવ એ છે કે- (૧) દેશવિરાધક સમ્યગદષ્ટિ છે. તેમને મિથ્યાત્વ પ્રાપ્ત થાય તો શ્રુતનો અભાવ થાય તેથી તે સર્વવિરાધક બને.
(૨) દેશઆરાધક માર્ગાનુસારી દ્રક્રિયા કરનાર છે. તેમને સમ્યત્વ પ્રાપ્ત ન થાય તો શ્રુતની અપ્રાપ્તિ થાય અને માર્ગાનુસારી દ્રવ્યક્રિયારૂપ શીલનો પણ અભાવ થાય તો તે સર્વવિરાધક બને.
(૩) સર્વઆરાધક સમ્યક્ત્વવાળો અને ભાવથી ચારિત્રના પરિણામવાળો છે.
