________________
પ૬
આરાધક-વિરાધક ચતુર્ભગી इत्थं सति सर्वविराधकस्यास्य क्रियामात्रेण देशाराधककथनस्य भवतोऽन्याय्यत्वात् । १“देसोवगारिया जा सा समवायम्मि संपुन्ना" [वि०भा०११६४] इति भाष्यकारवचनेन देशोपकारिण्या दलरूपाया एव क्रियाया अत्र ग्रहणौचित्यात्, अत एव व्रतक्रियाग्रहणमत्र व्रतानुगतत्वेन क्रियाया मार्गानुसारित्वपर्यवसनार्थम्, न तु परस्येव गृहीतव्रतसामाचार्यपेक्षयैव विराधकत्वघटनायेति बोध्यम् । દેવપણા વડે દેવદુર્ગતપણા વડે, ઉત્પન્ન થયેલા સંમોહ દેવ કહેવાય છે. એથી કરીને (નિલવને સર્વવિરાધકના ફળની ઉપપત્તિ થાય છે માટે) કોઈપણ દોષ નથી. એ પ્રકારે પૂર્વપક્ષી કહે છે.
ન, સતિપદનાતિ વાધ્યમ્' - પૂર્વપક્ષીના કથનનો ઉત્તર આપતાં ગ્રંથકાર કહે છે કે એમ ન કહેવું, કેમ કે આ પ્રમાણે હોતે છતે પૂર્વપક્ષીના કહ્યા મુજબ નિતવને સર્વવિરાધકના ફળની ઉપપત્તિ થાય છે એમ હોતે છત, સર્વવિરાધક એવા આમનું નિદ્વવનું, સાધુસામાચારીરૂપ ક્રિયામાત્રથી તમારા દેશઆરાધકના કથનનું અન્યાયપણું છે. કેમ કે જે દેશોપકારિતા છે તે સમુદાયમાં સંપૂર્ણ છે એ પ્રમાણે ભાષ્યકારના વચન વડે અહીંયાં દેશવિરાધક ભાંગામાં, દેશઉપકારીદલરૂપ ક્રિયાનું જ ગ્રહણ કરવું ઉચિત છે, આથી કરીને જ (મૂળશ્લોક-૩માં વ્રતક્રિયાનું ગ્રહણ) અહીંયાં=દેશવિરાધક ભાંગામાં, વ્રતઅનુગતપણાનડે ક્રિયાનું માર્ગાનુસારીપણામાં પર્યવસાન અર્થક છે, નહિ કે પરની જેમ ગ્રહણ કરાયેલ વ્રતસામાચારીની અપેક્ષાએ જ. અર્થાત્ વ્રતસામાચારીના ભંગની અપેક્ષાએ જ વિરાધકપણાના ઘટન માટે, એ પ્રમાણે જાણવું.
વિવેચન:
પૂર્વમાં ગ્રંથકારે સ્થાપન કર્યું કે જિનોક્ત સામાચારીમાત્રના ભંગથી જ દેશવિરાધક સ્વીકારવામાં આવે તો નિતવને સર્વવિરાધકનું ફળ થશે નહિ. ત્યાં અથ'થી પૂર્વપક્ષી નિહ્નવને જિનોક્ત સામાચારીના પાલનથી દેશઆરાધક સ્વીકારીને સર્વવિરાધકનું ફળ કઈ રીતે સંગત થશે તે બતાવતાં કહે છે કે, ભગવાને કહેલ સાધુસામાચારીપાલનના બળથી નિહ્નવ નવમા રૈવેયક સુધી જઈ શકે છે. તેથી જિનોક્ત સાધુસામાચારીપાલનના બળથી નિતવને દેશઆરાધક સ્વીકારીએ તો કોઈ દોષ નથી. અને ઉત્સુત્રપ્રરૂપણા
__ अस्य पूर्वार्ध:- वीसुंग सव्वहच्चिय सिकतातैल्लं व साहणाभावो ॥
विश्वग् न सर्वथैव सिकतातैल इव साधनाभावः देशोपकारिता या सा समवाये संपूर्णा ॥
