________________
પર
આરાધક-વિરાધક ચતુર્ભાગી ટીકા -
यदि च जिनोक्तसामाचारीमात्रभङ्गेनैव देशविराधकत्वं स्याच्छुतवतस्तदा निह्नवस्य सर्वविराधकफलं न स्याद्देशविराधकस्य सतः श्रुताभावेन देशाराधकस्य च श्रुताप्राप्तिशीलाभावाभ्यां, सर्वाराधकस्य च युगपदुभयाभावात्तदुपपत्तेः।
વિશેષાર્થઃ
નિંગમન શુદ્ધ-અશુદ્ધરૂપ છે. પ્રસ્થકમાં પ્રસ્થકની અતિ આસન્ન ક્રિયાને પ્રસ્થક કરે છે એમ શુદ્ધ નૈગમન કહે છે; જયારે અશુદ્ધ નૈગમનય તેના દૂર-દૂરવર્તી કારણરૂપ પ્રસ્થક માટે લાકડાં લેવા જવાની ક્રિયાને પણ, પ્રસ્થકનું કારણ હોવાને કારણે પ્રસ્થક કરે છે એમ કહે છે. એ જ રીતે મોક્ષનું અનંતર કારણ યોગનિરોધની ક્રિયા છે, અને તેનું કારણ ક્ષપકશ્રેણિ આદિની ક્રિયાઓ છે, અને તે પરંપરાએ ઠેઠ અપુનબંધકની માર્ગાનુસારીક્રિયાથી તેરમાં ગુણસ્થાનકના અંતે કરાતી યોગનિરોધની ક્રિયા સુધીની દરેક ક્રિયા ક્રમે કરીને મોક્ષનું કારણ બને છે. તેથી ક્રિયાના પ્રાધાન્યની વિવક્ષા કરવામાં આવે તો, જેમ મોક્ષના પ્રત્યે સાક્ષાત્ કારણરૂપ શુદ્ધક્રિયાના પ્રાધાન્યની વિવક્ષા કરાય છે, તેમ તેના દૂર-દૂરવર્તી સર્વ ક્રિયાના પ્રાધાન્યની નૈગમનયને આશ્રયીને વિવક્ષા કરવામાં આવે, તો જ શુદ્ધક્રિયાના પ્રાધાન્યનો નિર્વાહ થાય છે અને તે બતાવવા માટે પ્રસ્તુત ચતુર્ભગીમાં ક્રિયાની પ્રધાનતા રાખીને દેશઆરાધક કે દેશવિરાધક કહેલ છે, પરંતુ શ્રતની પ્રધાનતા રાખીને વિવક્ષા કરેલ નથી.
ઉત્થાન :
પૂર્વમાં પ્રાપ્ત' એ કથનથી અપ્રાપ્તિથી પણ દેશવિરાધક સિદ્ધ કરીને તેમાં આવતા દોષોનો પરિહાર કર્યો. વળી તેની જ પુષ્ટિ માટે “રિત્ર'થી કહે છે
ટીકાર્થ:
ર તદુપપ:' - અને જો જિનોક્ત સામાચારીમાત્રના ભંગથી જ શ્રુતવાળાનું દેશવિરાધકપણું થાય તો નિહ્નવને સર્વવિરાધકનું ફળ નહિ થાય, કેમ કે (૧) દેશવિરાધકને શ્રુતના અભાવથી (૨) દેશઆરાધકને શ્રુતની અપ્રાપ્તિ અને શીલના અભાવથી અને (૩) સર્વઆરાધકને એકીસાથે ઉભયના અભાવથી=શ્રુત અને શીલ ઉભયના અભાવથી, તેની ઉપપત્તિ થાય છે, અર્થાત્ સર્વવિરાધકના ફળની ઉપપત્તિ થાય છે.
