________________
૫o
આરાધક-વિરાધક ચતુર્ભગી કારણ છે, તેથી પ્રધાનતર કારણ (ક્રિયા હોવી) યુક્ત છે. ‘ત્તિ શબ્દ કથનની સમાપ્તિ સૂચક છે.
‘શીનચાડપ્રાસ્થાપિ' અહીં“ગા' થી એ સમુચ્ચય કરવો છે કે શીલના અપાલનથી તો દેશવિરાધકપણું અનુમત છે, પણ શીલની અપ્રાપ્તિથી પણ દેશવિરાધકપણું અનુમત છે. •“શ્રતા પ્રાયપિ' અહીં ‘પિ' થી એ સમુચ્ચય કરવો છે કે શીલની અપ્રાપ્તિથી તો દેશવિરાધકપણું અનુમત છે, તો શ્રુતની અપ્રાપ્તિથી પણ દેશવિરાધકપણું થાય.
વિવેચનઃ
પૂર્વપક્ષી એ કહે છે કે, શીલની અપ્રાપ્તિથી સમ્યગૃષ્ટિ દેશવિરાધક બને છે તેની જેમ, શ્રુતની અપ્રાપ્તિથી દેશઆરાધક એવો બાલ તપસ્વી દેશવિરાધક પ્રાપ્ત થશે, અને વળી એ જ રીતે શીલની અપ્રાપ્તિથી શીલવિરાધક એવો સમ્યગ્રષ્ટિપણ શ્રુતની પ્રાપ્તિથી દેશઆરાધક માનવો પડશે. જેથી કરીને એક જ સમ્યગ્દષ્ટિમાં દેશવિરાધક અને દેશઆરાધકનું સાંકર્ય થવાથી, અને એક જ બાલતપસ્વી અને ગીતાર્થ-અનિશ્રિતઅગીતાર્થમાં શીલની અપેક્ષાએ આરાધકપણું અને શ્રુતની અપેક્ષાએ વિરાધકપણું પ્રાપ્ત થવાને કારણે સાંકર્ય થશે. તેનું નિરાકરણ કરતાં ગ્રંથકારે શ્લોક-૩ ના ઉત્તરાદ્ધમાં ક્રિયાના પ્રાધાન્યને આશ્રયીને આ પરિભાષા કરેલ છે એમ કહેલ છે. અને તે જ સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે કે, ક્રિયાની અપેક્ષાએ દેશથી આરાધકપણું અને દેશથી વિરાધકપણું પ્રસ્તુત ચતુર્ભગીમાં વિવક્ષિત છે, શ્રુતની અપેક્ષાએ તે બંને હોવા છતાં પણ વિવક્ષા નથી. કેમ કે “જ્ઞાનવિયાખ્યાં મોક્ષઃ' એ સમુદયવાદમાં પણ મોક્ષનું અનંતર કારણ ક્રિયા હોવાને કારણે ક્રિયાના પ્રાધાન્યની વિરક્ષા કરેલ છે.
આશય એ છે કે શ્રુત અને શીલરૂપ સમુદાયને મોક્ષના કારણ તરીકે સ્વીકારનાર જે સ્થિતપક્ષ=પ્રમાણપક્ષ, છે, તે સમુદયવાદ છે, અને તેને આશ્રયીને જ્ઞાનક્રિયાખ્યાં મોસઃ' એ સૂત્ર પ્રવર્તે છે. તેમ જ્ઞાનને મોક્ષનું કારણ કહેનાર જ્ઞાનનય છે, અને ક્રિયાને મોક્ષનું કારણ કહેનાર ક્રિયાનય છે. તેમાં ક્રિયાને મોક્ષનું કારણ સ્વીકારનાર નયવાદની અપેક્ષાએ તો ક્રિયાની પ્રધાનતા છે, પરંતુ જ્ઞાન અને ક્રિયા ઉભયને કારણ સ્વીકારનાર સમુદયવાદમાં પણ મોક્ષનું અનંતર કારણ ક્રિયા હોવાથી ક્રિયાની પ્રધાનતા છે; કેમ કે કેવલજ્ઞાન થયા પછી પણ યોગનિરોધરૂપ ક્રિયા જ મોક્ષનું સાક્ષાત્ કારણ છે, તેથી ક્રિયાના પ્રાધાન્યની વિરક્ષા કરેલ છે; અને તે દૃષ્ટિને સામે રાખીને જ પ્રસ્તુત ચતુર્ભાગી
