________________
આરાધક-વિરાધક ચતુર્ભાગી
- ૪૮ ટીકા:
यत्तूच्यते परेण “यद्याज्ञाराधकव्यतिरिक्तत्वेन विराधकः परिभाष्यते तदा विराधकव्यतिरिक्तत्वेनाऽऽराधकोऽपि परिभाषितुं शक्यते" इति तदयुक्तं, अनुपरतत्वेन विराधकत्वे परिभाष्यमाणे परिभाषकेच्छायामीदृशकुसृष्ट्यनारोहात्।
ટીકાર્ય:
“યg.... નારીદાત્'- જો આજ્ઞાઆરાધકળ્યતિરિક્તપણારૂપે=આજ્ઞાઆરાધકથી , ભિન્નરૂપે, વિરાધક પરિભાષા કરો છો, તો વિરાધકળ્યતિરિક્તપણારૂપે આરાધક, પણ પરિભાષા કરવા માટે શક્ય છે, એ પ્રમાણે જે બીજાઓ કહે છે તે અયુક્ત છે. કેમ કે અનુપરતપણારૂપે વિરાધકપણું પરિભાષ્યમાણ હોતે છતે પરિભાષકની ઈચ્છામાં આવા કુસર્જનનો અનારોહ છે.
વિવેચનઃ
પર વડે પૂર્વપક્ષી વડે, જે કહેવાયું કે આજ્ઞાઆરાધકભિન્નપણારૂપે વિરાધકની પરિભાષા કરો છો તો વિરાધકભિન્નપણારૂપે આરાધકની પરિભાષા પણ કરી શકાય છે. તેને ગ્રંથકાર કહે છે કે એમ કહેવું અયુક્ત છે, કેમ કે પ્રસ્તુત ચતુર્ભગીમાં પાપવ્યાપારથી વિરામ ન પામેલ હોય તે વિરાધક છે, એ પ્રમાણે પરિભાષા કરવાની પરિભાષકની ઈચ્છા હોવાથી આવા કુત્સિત સર્જનનો અવકાશ નથી.
આશય એ છે કે અનારાધક પણ પાપથી વિરામ નહિ પામેલો હોવાથી વિરાધક કહેવો સંગત છે, કેમ કે મોક્ષમાર્ગને પ્રતિકૂળ એવા પાપનું સેવન તે કરે છે; પરંતુ સંયમને લઈને ભાંગે તે વિરાધક અને તેનાથી ભિન્ન તે આરાધક તેમ કહેવું ઉચિત નથી. કેમ કે તેવા વિરાધકથી વ્યતિરિક્ત બે પ્રકારના જીવો પ્રાપ્ત થાય. એક સંયમના આરાધક અને બીજા સંયમના અનારાધક. (જેમણે સંયમગ્રહણ કર્યું નથી, તેથી સંયમની આરાધના કરતા નથી તેઓ સંયમના અનારાધક છે.) આ બંનેમાંથી સંયમના આરાધકને આરાધક કહેવા તે બરાબર છે, પરંતુ સંયમના અનારાધકને પણ સંયમના આરાધક કહેવા તે તદ્દન અનુચિત છે. અને જેઓ સંયમને ગ્રહણ કરીને બરાબર પાળે નહિ તેઓ વિરાધક, અને તેનાથી ભિન્ન તે આરાધક, એમ કહેવાથી સંયમના અનારાધકને પણ આરાધક માનવાનો પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય. આવું કુસર્જન પરિભાષા કરનારની ઈચ્છામાં આરોહ થયેલ નથી, તેથી તેવી પરિભાષા કરવી ઉચિત ન કહેવાય. .
