________________
૪૭
આરાધક-વિરાધક ચતુર્ભગી
ટીકા:
षण्णां कायानामपि केवलं षट्वेन श्रद्धानस्यैकान्तविपर्यासकलङ्कितत्वस्य सम्मत्यां श्रुतकेवलिनाऽभिधानात्।
ટીકાર્ય -
“પાપા...મિથાનાત્' - છકાયોનું પણ કેવલ છપણારૂપે શ્રદ્ધાનનું એકાંત વિપર્યાસથી કલંકિતપણાનું સંમતિગ્રંથમાં શ્રુતકેવલી વડે અભિધાન છે.
વિવચન :
પૂર્વમાં સ્થાપન કર્યું કે અનારાધકને ઉપચારથી વિરાધક કહી શકાય, તેથી પૂર્વપક્ષી જે કહે છે કે અનારાધકનું વિરાધકપદથી ગ્રહણ થઈ શકે નહિ, તે કથન નિરસ્ત થઈ જાય છે. આમ છતાં, પૂર્વપક્ષી પુરુષ, સ્ત્રી અને નપુંસકના દષ્ટાંતથી ત્રણ રાશિનો બે રાશિમાં અંતર્ભાવ થઈ શકે નહિ તેમ કહે છે. તેનું નિરાકરણ કરતાં ગ્રંથકાર કહે છે કે, પુરુષ અને પુરુષથી વ્યતિરિક્ત એ પદ દ્વારા પુરુષ, સ્ત્રી અને નપુંસકનું ગ્રહણ સ્યાદ્વાદી કરી શકે છે; તેમ પ્રસ્તુતમાં આરાધક અને આરાધકથી વ્યતિરિક્ત એ વિરાધક, એ પ્રકારની પરિભાષા કરી શકે છે. પૂર્વપક્ષીને સ્યાદ્વાદની વ્યુત્પત્તિનો બોધ નથી તેથી જ તે ત્રણ રાશિનો બે રાશિમાં અંતર્ભાવ સ્વીકારતો નથી, અને તેને જ પુષ્ટ કરતાં કહે છે કે, છ જવનિકાયોને પણ માત્ર છ ભેદ રૂપે જ સ્વીકારવા એ એકાંત વિપર્યાસ કલંકિત છે, એ પ્રમાણે સંમતિગ્રંથમાં શ્રુતકેવલી શ્રીસિદ્ધસેનદિવાકરસૂરિ મહારાજાએ કહેલ છે.
આનાથી એ ફલિત થયું કે જેમ પૃથ્વીકાયાદિ છ કાયોને પણ કોઈ એકાંત છે ભેદરૂપે જ સ્વીકારે, પણ તે છ કાયનો ત્રસ અને સ્થાવરરૂપ બે ભેદમાં અંતર્ભાવ કરીને બે ભેદ પણ છે તેમ ન સ્વીકારે, તો તે ષકાયનું એકાંત શ્રદ્ધાન વિપર્યાસથી યુક્ત છે, એ પ્રમાણે સંમતિગ્રંથમાં કહેલ છે. તે રીતે પ્રસ્તુતમાં પણ આરાધક, વિરાધક અને અનારાધકરૂપ ત્રણ રાશિનો બે રાશિમાં અંતર્ભાવ ન સ્વીકારે તે વિપર્યાસ જ છે.
