________________
આરાધક-વિરાધક ચતુર્ભાગી અર્થાત્ સમ્યગુદૃષ્ટિમાં વર્તતા શ્રુતજ્ઞાનની વૃદ્ધિનું કારણ છે; તેથી તત્ત્વથી તેમની શુશ્રુષાદિ ક્રિયાઓનો શ્રુતમાં જ અંતર્ભાવ કરેલ છે. માટે શ્રુતરૂપ અંશને આશ્રયીને અવિરતસમ્યગુદષ્ટિ જીવો આરાધક હોવાથી શ્રુતથી અન્ય શીલરૂપ અંશને આશ્રયીને જ તેઓને દેશવિરાધક કહેલ છે, અને તે શુશ્રુષાદિ ક્રિયાનો શ્રુતમાં અંતર્ભાવ કરીને શીલ તરીકે શુશ્રુષાદિની વિવફા કરેલ નથી, પરંતુ પાપના અકરણનિયમમાં ઉપકારી એવા પાપની નિવૃત્તિને શીલરૂપે સ્વીકારેલ છે. અર્થાત્ સમ્યગૃષ્ટિ જીવો અહિંસાદિ વ્રતો દેશથી કે સર્વથી પાળતા હોય તો તે પાપની નિવૃત્તિરૂપ છે અને તેને આશ્રયીને જ તેઓને શીલના આરાધક સ્વીકારેલ છે. તેથી જ જે સમ્યગૃષ્ટિ જીવો દેશવિરતિવાળા કે સર્વવિરતિવાળા છે તેઓને શીલરૂપ દેશને આશ્રયીને સર્વઆરાધક કહ્યા છે, અને જે સમ્યગુદૃષ્ટિ જીવો દેશથી કે સર્વથી અહિંસાદિ વ્રતોને પાળતા નથી તેઓને શીલરૂપ દેશની અપેક્ષાએ દેશવિરાધક કહેલ છે.
વિશેષાર્થ:
અવિરતસમ્યગુદૃષ્ટિ જીવને ચારિત્રમોહનીયની પ્રકૃતિરૂપ અનંતાનુબંધીના ક્ષયોપશમથી શુશ્રુષાદિરૂપ માર્ગાનુસારી ક્રિયાની પ્રાપ્તિ છે, તેથી નિશ્ચયનયથી અવિરતસમ્યગદષ્ટિ જીવને ચોથાગુણસ્થાનકે શીલ અવશ્ય છે. કેમ કે નિશ્ચયનયની જોવાની સૂક્ષ્મદષ્ટિ હોવાથી અનંતાનુબંધીના ક્ષયોપશમજન્ય અલ્પ પણ ચારિત્રની તે ન ચારિત્ર તરીકે વિવક્ષા કરે છે, પરંતુ વ્યવહારનય અલ્પ ચારિત્રની વિવફા નહિ કરતો હોવાને કારણે તે નય દેશવિરતિ ગુણસ્થાનકથી ચારિત્રને સ્વીકારે છે અને તે ચારિત્ર અકરણનિયમના ઉપકારી એવા હિંસાદિ પાપની નિવૃત્તિરૂપ છે, શુશ્રુષાદિરૂપ નથી.
અપુનબંધક જીવોને સ્થૂલ બોધ હોવાના કારણે તે બોધને ઉચિત સ્થૂલહિંસાદિની નિવૃત્તિરૂપ યમાદિની પ્રાપ્તિ મિત્રાદિ દષ્ટિમાં હોય છે, જયારે સૂક્ષ્મબોધવાળા અવિરતસમ્યગુષ્ટિ જીવને તે યમાદિની પ્રાપ્તિના વિષયમાં જેવો સૂક્ષ્મબોધ હોય છે તેને અનુરૂપ યમાદિની પ્રાપ્તિ દેશવિરતિ ગુણસ્થાનકે જ થાય છે. અવિરતસમ્યગદષ્ટિ જીવને અનંતાનુબંધીના ક્ષયોપશમથી શુશ્રુષાદિરૂપ જે માર્ગાનુસારી ક્રિયાની પ્રાપ્તિ થાય છે, તે યદ્યપિ શીલરૂપ હોવા છતાં સમ્યકત્વની સાથે અવિનાભાવી છે. તેથી તેને જે શ્રુતની પ્રાપ્તિ થાય છે તેને સમ્યગુ પરિણામ પમાડવામાં તે શુશ્રુષાદિ અંગરૂપ=કારણરૂપ છે, એટલે કે અવિરતસમ્યગૃષ્ટિજીવ શુશ્રુષાદિ ગુણને કારણે સમ્યકશ્રુત કેમિથ્યાશ્રુતને સમ્યફ રીતે પરિણામ પમાડી શકે છે. તેથી માર્ગનુસારક્રિયારૂપ શુશ્રુષાદિનો શ્રુતનું અંગ હોવાને કારણે શ્રુતમાં અંતર્ભાવ કરીને શીલરૂપે તેની વિરક્ષા કરેલ નથી.
