________________
૨૫
આરાધક-વિરાધક ચતુર્ભાગી વિવેચન:
પૂર્વમાં સ્થાપન કર્યું એ રીતે બાહ્ય આચારથી અન્યદર્શનની ક્રિયા કરનારાઓ પણ દેશઆરાધક છે ત્યાં પૂર્વપક્ષી શંકા કરે છે કે, આ રીતે અપુનબંધકાદિ જીવો પણ માર્ગાનુસારીક્રિયારૂપ શીલ દ્વારા અન્યલિંગમાં રહેલા હોવા છતાં પણ દેશઆરાધક તરીકે ઈચ્છો છો, તો અવિરતસમ્યગુદૃષ્ટિ પણ નક્કી દેશઆરાધક થશે. કેમ કે શુશ્રુષાદિરૂપ માર્ગાનુસારીક્રિયા અવિરતસમ્યગૃષ્ટિમાં છે, એ પ્રમાણે યોગબિંદુમાં પ્રસિદ્ધ છે. તેનો ઉત્તર આપતાં ગ્રંથકાર કહે છે
તારી વાત સાચી છે, શુશ્રુષાદિરૂપ માર્ગાનુસારી ક્રિયાની અપેક્ષાએ અવિરતસમ્યગ્દષ્ટિને દેશઆરાધક સ્વીકારવામાં કોઈ વાંધો નથી, પરંતુ વિશિષ્ટવિવફા કરીને તેઓ શીલરૂપ દેશની આરાધના કરતા નથી એ બતાવવા માટે તેઓને દેશવિરાધક કહેલ છે. અને તે જ બતાવે છે. સ્કૂલબોધવાળા મિત્રાદિ દષ્ટિમાં રહેલા જીવો સ્વઉચિત સ્થૂલક્રિયામાં યત્ન કરે છે તેને કારણે તેઓ શીલવાળા છે; જયારે અવિરતસમ્યગ્રષ્ટિ જીવો સૂક્ષ્મબોધવાળા છે પરંતુ તે સૂક્ષ્મબોધને અનુકૂળ એવું લોકોત્તર સૂક્ષ્મ શીલ તેઓને નથી. તેથી સ્વોચિત લોકોત્તર શીલની વિપક્ષો કરીને શીલરૂપ દેશની અપેક્ષાએ તેઓને દેશવિરાધક કહેલ છે. અને આવું ન માનીએ તો, અર્થાત્ સ્કૂલબોધવાળા મિત્રાદિ દષ્ટિવાળા જીવોને સ્વબોધને ઉચિત સ્થૂલક્રિયાને કારણે શીલવાળા સ્વીકાર્યા, તેમ અવિરતસમ્યગૃષ્ટિ જીવોને શુશ્રુષાદિરૂપ માર્ગાનુસારીક્રિયાને કારણે શીલવાળા સ્વીકારવામાં આવે તો, અવિરતસમ્યગૃષ્ટિને પણ દેશવિરતિ આદિ ગુણસ્થાનકની પ્રાપ્તિ થવાને કારણે અવિરતસમ્યગૃષ્ટિમાં રહેલ અવિરતપણાનો વ્યાઘાત થશે, અર્થાત અવિરતસમ્યગદષ્ટિને પણ દેશવિરતિ કે સર્વવિરતિ ગુણસ્થાનક સ્વીકારવાની આપત્તિ આવશે. તે આ રીતે-જેઓ સંવિજ્ઞપાક્ષિક છે તેઓ સાધ્વાચારની ક્રિયાઓ કરે છે તો પણ સૂક્ષ્મબોધને અનુરૂપ તેઓની સાધ્વાચારની ક્રિયા નથી, તેથી તેઓ સાધુવેશમાં હોવા છતાં અવિરતસમ્યગ્દષ્ટિરૂપ ચોથાગુણસ્થાનકમાં છે. પરંતુ સ્થૂલથી માર્ગાનુસારીક્રિયા તેઓ કરે છે તે અપેક્ષાએ તેઓને શીલવાળા કહીએ તો સર્વવિરતિરૂપ શીલ તેઓને સ્વીકારવાની આપત્તિ આવશે. વળી જેમણે દેશવિરતિ ગ્રહણ કરેલ નથી અને અવિરતસમ્યગ્દષ્ટિ છે તેઓ શાસ્ત્રશ્રવણાદિ ક્રિયા કરે છે તે અપેક્ષાએ તેઓને શીલવાળા કહીએ તો દેશવિરતિરૂપ શીલ તેઓને સ્વીકારવાની આપત્તિ આવશે. * અહીં પ્રશ્ન થાય કે શુશ્રુષાદિ ક્રિયાઓ માર્ગાનુસારી છે છતાં અવિરતસમ્યગ્દષ્ટિની - તે ક્રિયાઓને શીલરૂપે ગ્રહણ ન કરો તો તેઓને શુશ્રુષાદિ ક્રિયાની વિવફા કઈ રીતે થઈ શકે? તેથી કહે છે- અવિરતસમ્યગૃષ્ટિની શુશ્રુષાદિ ક્રિયાઓ શ્રુતનું અંગ છે,
