________________
આરાધક-વિરાધક ચતુર્થંગી
સ્વીકારવામાં આવે તો જે અન્ય દોષો આવે છે તે બતાવતાં પૂર્વપક્ષી કહે છે
ro
આ રીતે=વિરતિ ગ્રહણ નહિ કરનારને વિરાધક સ્વીકારીએ એ રીતે, કેવલી પણ જિનકલ્પ સ્વીકારતા નથી તેથી કેવલીને જિનકલ્પના વિરાધક માનવાની આપત્તિ આવશે. તેના ઉત્તરરૂપે ગ્રંથકાર કહે છે કે પૂર્વપક્ષીનું આ વચન વિચાર્યા વગરનું છે. કેમ કે અહીં દેશવિરાધક ભાંગામાં ‘અપ્રાપ્તેવાં’ એ પદથી પ્રાપ્તસામાન્યાભાવને જ અપ્રાપ્તિરૂપે સ્વીકારેલ છે, અર્થાત્ શીલસામાન્યાભાવ હોય તે જ અપ્રાપ્તિ પદાર્થ છે. તેથી સર્વવિરતિરૂપ શીલ કેવલીને છે, માટે શીલસામાન્યાભાવ કેવલીને ન હોવાથી તેમને વિરાધક કહી શકાય નહિ. વળી પ્રાપ્તિસામાન્યાભાવને અપ્રાપ્તિ પદાર્થ સ્વીકારીએ એ જ કારણે અને આરાધક-વિરાધક એ પારિભાષિક છે એ પ્રમાણે વચન હોવાથી, અર્થાત્ પ્રસ્તુત ચતુર્થંગીમાં જેમને દેશઆરાધક કે સર્વઆરાધક અને દેશવિરાધક કે સર્વવિરાધક સ્વીકાર્યા છે તે પારિભાષિક છે એ કારણે, પૂર્વપક્ષી આગળમાં બતાવેલા દોષો આપે છે તે દોષો આવતા નથી.
પૂર્વપક્ષી જે દોષો આપે છે તે અને તેનું નિરાકરણ તે આ પ્રમાણે
(૧) સામાન્ય રીતે કોઈ ચરક-પરિવ્રાજક હોય તેઓ ચક-પરિવ્રાજકધર્મની આરાધનાથી ઉત્કૃષ્ટ પાંચમા દેવલોક સુધી જઈ શકે છે. જ્યારે પ્રસ્તુત ચતુર્થંગીમાં આરાધક-વિરાધકનો અર્થ કર્યો એ પ્રમાણે, ચ૨ક-પરિવ્રાજકને સમ્યગ્ જ્ઞાનાદિનો અભાવ હોવાથી અને ‘અપ્રાપ્તેર્વાં' એ વિકલ્પથી વ્રત નહિ લેનાર એવા ચરકપરિવ્રાજકને દેશવિરતિ અને સર્વવિરતિરૂપ શીલનો અભાવ હોવાથી, સર્વવિરાધક કહેવા પડશે. તેથી ચક-પરિવ્રાજકધર્મની આરાધના કરનાર સર્વ જીવોને સર્વવિરાધક સ્વીકારીને તેઓ જ્યોતિષથી ઊર્ધ્વમાં ઉત્પન્ન થવા જોઈએ નહિ, એ પ્રકારનો પ્રસંગ પૂર્વપક્ષી આપે છે. તેથી શાસ્ત્રમાં ચરક-પરિવ્રાજક ઉત્કૃષ્ટથી પાંચમા દેવલોકમાં જાય છે એ કથન અસંગત થશે. તેથી ‘ઞપ્રાપ્તાં’ એ વિકલ્પથી વિરાધક માનવું ઉચિત નથી એ પ્રકારનો પૂર્વપક્ષીનો આશય છે.
♦ નંબર-૧માં પૂર્વપક્ષીએ આપેલા ઉપરોક્ત દોષનું નિરાકરણ કરતાં ગ્રંથકાર કહે છેપ્રસ્તુત ચતુર્થંગીમાં વિરાધક પારિભાષિક છે, અને શાસ્ત્રમાં વિરાધક એવા ચરક-પરિવ્રાજકને જ્યોતિષથી ઉપર ઉત્પત્તિનો અભાવ કહેલ છે તે પારિભાષિક વિરાધકને આશ્રયીને નથી, પરંતુ ચરક-પરિવ્રાજકે ગ્રહણ કરેલ પારિવ્રાજકધર્મની વિરાધનાથી છે; જ્યારે પ્રસ્તુત ચતુર્થંગીમાં તેવી વિશેષ વિરાધનાને સામે રાખીને કથન નથી, માટે જ્યોતિષથી ઊર્ધ્વ ઉપપાતના અભાવનો પ્રસંગ આવતો નથી. માટે
