Aradhak Viradhak Chaturbhangi Shabdasha Vivechan

Author(s): Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga

Page 49

36
આરાધક-વિરાધક ચતુર્થંગી दूर्ध्वमुपपाताभावप्रसङ्गः, न वाऽनुपात्तचारित्रत्वेन संयमविराधकस्य श्रावकमात्रस्य सौधर्मादूर्ध्वमुपपाताभावप्रसङ्गः, न वाऽनुपात्तसंयमत्वेन संयमविराधनाभ्युपगमे निश्चयतो ज्ञानदर्शनयोरपि विराधनाध्रौव्यात् श्रेणिकादीनां तीर्थकरनामनिकाचनं तीर्थकरतया प्रत्यायातिश्च न स्यात्, जिनाज्ञाऽऽराधकानामेव तीर्थकरतयोत्पत्तेः, नापि गृहे वसतां तीर्थकृदादिचरमशरीराणामपि प्रतिसमयं ज्ञानादिविराधकत्वापत्त्याऽत्यन्तमासमञ्जस्यं, विशेषाप्राप्तेः सामान्याप्राप्तिप्रयुक्तविराधकत्वेऽनुपयोगात्, विशेषविराधकत्वस्य च वास्तवस्य फलविशेषजननेन प्रकृतपरिभाषानुपक्षयात्, निश्चयनयाश्श्रयणेनाप्राप्तिप्रयुक्तदेशविराधकस्थले सर्वविराधकत्वापादने विरतिपरित्यागेनाभिमते तत्र सुतरां तदापत्तेर्द्वितीयभङ्गस्यैवोच्छेदप्रसङ्गात्, चारित्रविराधनायामपि पश्चात्तापादिभावाभावाभ्यां ज्ञानदर्शनविराधनाभजनाभ्युपगमप्रधानेन व्यवहारनयेनैव द्वितीयभङ्गोपादानसंभवात्, परिभाषाया अपि शास्त्रीयव्यवहारविशेषरूपत्वादुपचारगर्भत्वेन तल्लक्षणोपपत्तेः, चरमशरीरिणामपि परिभाषाबलादनाराधकत्वपर्यवसितेन प्रतिसमयं विराधकत्वेनाऽसमञ्जस्याभावाच्च।
હોવાથી (૧) સમ્યગ્ જ્ઞાનાદિનો લેશથી પણ અભાવ હોવાને કારણે દેશવિરતિ અને સર્વવિરતિ ઉભયની અપ્રાપ્તિથી યુગપદ્ વિરાધક એવા ચરકપરિવ્રાજકાદિનો જ્યોતિષથી ઊર્ધ્વ ઉપપાતના અભાવનો પ્રસંગ આવતો નથી. (૨) અનુપાત્ત=નહિ ગ્રહણ કરેલ, ચારિત્રપણાવડે સંયમના વિરાધક એવા શ્રાવકમાત્રનો સૌધર્મથી ઊર્ધ્વ ઉપપાતના અભાવનો પ્રસંગ આવતો નથી. (૩) અનુપાત્ત=નહિ ગ્રહણ કરેલ, સંયમપણાવડે સંયમની વિરાધનાના સ્વીકારમાં નિશ્ચયથી જ્ઞાન-દર્શનની વિરાધનાનું પણ ધ્રુવપણું હોવાને કારણે શ્રેણિકાદિને તીર્થંકરનામકર્મની નિકાચના અને તીર્થંકરપણારૂપે પ્રત્યાગમન નહિ થાય કેમ કે જિનાજ્ઞાના આરાધકને જ તીર્થંક૨૫ણારૂપે ઉત્પત્તિ છે એમ ન કહેવું. (૪) ઘ૨માં રહેલા તીર્થંકરાદિ ચરમશરીરીઓને પણ પ્રતિ સમય જ્ઞાનાદિના વિરાધકત્વની આપત્તિથી અત્યંત અસમંજસપણું નહિ થાય.
पूर्वपक्षीखे खायेस उपरोक्त घोषोनुं "त एव 'परिभाषितौ ' इति वचनाच्च, " એ કથનથી નિરાકરણ થયેલ હોવા છતાં વિશેષ નિરાકરણ કરવા અર્થે ગ્રંથકાર કહે છે( १-२ ) - ' विशेष.... अनुपक्षयात्,' विशेषनी अप्राप्तिनो सामान्य प्राप्तिप्रयुक्त વિરાધકપણામાં અનુપયોગ છે અને વાસ્તવિક વિશેષ વિરાધકપણાનું ફલવિશેષ પેદા