________________
આરાધક-વિરાધક ચતુર્ભાગી અવતરણિકા:
द्वितीयभङ्गमपि बालिशानां महतीं विप्रतिपत्तिमपाकर्तुं विवेचयतिઅત્યંત રુચિ હોય છે; અને સન્માર્ગના નાશમાં પોતાની કોઈપણ પ્રવૃત્તિ નિમિત્ત ન બને તેવી કાળજી રાખે છે. તેથી સંવિજ્ઞપાક્ષિક જીવો પોતાની હિનપ્રવૃત્તિને જોઈને અન્ય જીવોને સન્માર્ગ ઉપર ભ્રમ પેદા ન થાય તે માટે પ્રસંગને અનુરૂપ પોતાની હીનતા અવશ્ય કહે છે, અને જો તેઓ પોતાની હીનતા ન કહે તો તેઓમાં સમ્યક્ત્વ સંભવે નહિ. અને સમ્યક્ત્વ ન રહે તો તેઓ શ્રુતવાન પણ કહી શકાય નહિ. તેથી તેઓનું શ્રત સન્માર્ગના વિષયમાં દ્વિતીય વ્રતના નિર્વાહરૂપ હોય છે. ' ,
હવે જો શીલની અપેક્ષાએ વિવક્ષા કરીએ તો સંવિજ્ઞપાક્ષિક જીવો ચતુર્થ ગુણસ્થાનકવર્તી હોવાને કારણે પાંચ મહાવ્રતો કે અણુવ્રતોરૂપ શીલ તેઓમાં નહિ હોવાને કારણે તેઓ શીલવિરાધક છે, પરંતુ શ્રુતની અપેક્ષાએ વિચારણા કરીએ તો તેઓ શ્રુતના આરાધક છે. અને તેમનું શ્રત બીજા મહાવ્રતના નિર્વાહરૂપ હોવાને કારણે દ્વિતીય વ્રતના નિર્વાહરૂપ શીલની સ્વીકૃતિ પણ તેઓમાં કરવી પડશે. કેમ કે અવિરતસમ્યગૃષ્ટિને શ્રુતની સાથે અનંતાનુબંધીના ક્ષયોપશમથી જેમ શુશ્રુષાદિ ગુણો પ્રગટે છે, તેમ સન્માર્ગના રક્ષણને અનુકૂળ દ્વિતીય વ્રતના નિર્વાહરૂપ માર્ગાનુસારી પ્રવૃત્તિ પણ અનંતાનુબંધીના ક્ષયોપશમથી થાય છે. તેથી શ્રુતની અપેક્ષાએ વિચારણા કરવામાં આવે તો અવિરતસમ્યગ્દષ્ટિને શીલના આરાધક માનવા પડે, અને તેમ સ્વીકારીએ તો દેશઆરાધકનો ભાંગો પ્રાપ્ત થાય નહિ. તેથી ચતુર્ભગીની નિષ્પત્તિ માટે શીલની અપેક્ષાએ જ આરાધક-વિરાધકની વિવફા કરેલ છે. માટે અવિરતસમ્યગ્દષ્ટિના સૂમબોધને અનુરૂપ એવા શીલની અપેક્ષાએ વિચારણા કરતાં પાંચ મહાવ્રત કે અણુવ્રતરૂપ શીલના અંગરૂપ દ્વિતીય વ્રત અવિરતસમ્યગ્દષ્ટિને હોતું નથી, માટે તેમને શીલના વિરાધક કહી શકાય, તેથી દેશવિરાધકનો ભાંગો પ્રાપ્ત થઈ શકે છે.શા
અવતરણિકાર્ય:
પ્રથમ ભાંગો દેશઆરાધકનો બતાવ્યા પછી શાસ્ત્રીય પદાર્થને જાણવામાં જેઓ બાલિશ=બાળ જેવા છે, તેઓની (બીજા ભાંગાને વિશે થયેલી) મોટી વિપ્રતિપત્તિને દૂર કરવા માટે બીજા ભાંગાનું પણ વિવેચન કરે છે
ધિતી મણિ' અહીં અધિથી એ સમુચ્ચય થાય છે કે પ્રથમ ભાંગાનું વિવેચન કર્યું પણ બીજા ભાંગાનું પણ વિવેચન કરે છે.
