________________
આરાધક-વિરાધક ચતુર્ભાગી અવિનાભાવી હોય છે.
આશય એ છે કે મિત્રાદિ ચારે દષ્ટિમાં જે દૃષ્ટિ પદાર્થ છે તેનો અર્થસંવૃદ્ધાતો વોથો વૃષ્ટિરિત્યfમીયતે સાચી શ્રદ્ધાપૂર્વકનો બોધ તે દૃષ્ટિ છે. એ પ્રકારના યોગદષ્ટિસમુચ્ચય શ્લોક-૧૭ના કથનથી મિત્રાદિ દષ્ટિવાળાને ભાવશ્રુતના કારણભૂત એવું દ્રવ્યશ્રુત અવશ્ય હોય છે અને તે દ્રવ્યશ્રુતને અનુરૂપ તેઓમાં શીલ હોય છે. તેથી માર્ગાનુસારી શીલને આશ્રયીને તેઓને દેશઆરાધક કહેવામાં આવે તો ભાવકૃતના કારણભૂત એવા દ્રવ્યશ્રુતને આશ્રયીને પણ તેઓને આરાધક સ્વીકારવા જોઈએ. તેથી અપુનબંધક જીવો શીલ અને શ્રુત ઉભય અંશના આરાધક થવાથી તેઓને સર્વઆરાધક સ્વીકારવા પડશે. આ આપત્તિનું નિરાકરણ કરતાં ગ્રંથકાર કહે છે કે એમ ન કહેવું, કેમ કે પ્રસ્તુત ચતુર્ભગીમાં ‘શ્રુત’ શબ્દથી ભાવસૃતનું જ ગ્રહણ કરેલ છે અને ‘શીલ'શબ્દથી માર્ગાનુસારીક્રિયામાત્રનું ગ્રહણ કરેલ છે. અર્થાત્ ભાવમાર્ગાનુસારીક્રિયા અને ભાવમાર્ગાનુસારીક્રિયાના કારણભૂત એવી દ્રવ્યમાર્ગાનુસારી ક્રિયાનું પણ “શીલ'શબ્દથી ગ્રહણ કરેલ છે. તેથી મિત્રાદિદષ્ટિવાળા જીવોમાં ભાવકૃત નહિ હોવાને કારણે શ્રુતરૂપ દેશની અપેક્ષાએ તેઓ આરાધક નથી, જયારે ભાવમાર્ગાનુસારી ક્રિયા નહિ હોવા છતાં ભાવના કારણભૂત એવી દ્રવ્યમાર્ગાનુસારી ક્રિયા તેઓમાં છે, તે અપેક્ષાએ તેઓ આરાધક છે. તેથી મિત્રાદિદષ્ટિવાળા જીવો દેશઆરાધક છે. ''
અહીં પ્રશ્ન થાય કે “શ્રુત શબ્દથી જેમ ભાવદ્યુતનું ગ્રહણ કર્યું તેમ “શીલ'શબ્દથી ભાવશીલનું જ ગ્રહણ કેમ ન કર્યું? અથવા તો “શીલ શબ્દથી, માર્ગાનુસારીક્રિયામાત્ર ગ્રહણ કરી તેમ “શ્રત’ શબ્દથી પણ ભાવશ્રુતના કારણભૂત એવું દ્રવ્યશ્રુત પણ કેમ ગ્રહણ ન કર્યું? તેથી કહે છે
ગ્રંથકારે જે પરિભાષા કરી છે તે પરિભાષા કરવામાં તેઓ સ્વતંત્ર છે, તેથી આ પ્રકારની પરિભાષા કેમ કરી એવો પ્રશ્ન થઈ શકે નહિ. કેમ કે આરાધક-વિરાધક ચતુર્ભગીમાં ‘શીલશબ્દથી શીલસામાન્યની વિવક્ષા કરી અને શ્રુત શબ્દથી ભાવકૃતની વિવક્ષા કરી ભગવતીસૂત્રમાં ચતુર્ભગી પાડેલ છે, તેથી તે પરિભાષા કરવાની ગ્રંથકારની વિવેક્ષા છે. માટે સ્વતંત્ર પરિભાષામાં આ આમ કેમ? એવા પ્રશ્નનો અવકાશ નથી. અને આ પ્રકારની પરિભાષા ન સ્વીકારવામાં આવે તો, દ્રવ્યલિંગવાળા એવા અભવ્યાદિને પણ શ્રતની પ્રાપ્તિથી સર્વઆરાધક માનવાની આપત્તિ આવશે. કેમ કે અભવ્યાદિ પણ દીક્ષા લઈને શ્રુતજ્ઞાન ભણે છે અને દ્રવ્યક્રિયાઓ પણ કરે છે. તેથી જો ગ્રંથકાર પોતાની વિશેષ પરિભાષા કરીને ચતુર્ભગી ન પાડતા હોય અને બાહ્ય આચરણા માત્રથી શીલનું ગ્રહણ કરતા હોય અને શાસ્ત્ર ભણવારૂપ બોધ માત્રથી શ્રુતનું ગ્રહણ
