________________
૧૩
આરાધક-વિરાધક ચતુર્ભગી
न चैवं मतद्वयाऽभेदः, गीतार्थनिश्रितस्य गीतार्थस्य च द्रव्यलिङ्गिनो बालतपस्विनः संभंवात्" इत्यभिमन्यन्ते तन्मतनिरासार्थमाह
द्रव्याज्ञाऽऽराधनादत्र देशाराधक इष्यते । सामाचारी तु साधूनां तन्त्रमत्र न केवलम् ॥२॥
અહીં પ્રશ્ન થાય કે જિનોક્ત સાધુ-સામાચારી-પરાયણ મિથ્યાર્દષ્ટિને જ બાલતપસ્વીથી કેમ ગ્રહણ કર્યા? તેથી બતાવે છે કે ભગવાનની સામાચારીના પાલન વગર આરાધકપણું નથી અને મિથ્યાર્દષ્ટિપણા વગર બાલતપસ્વીપણું નથી, માટે દેશઆરાધકને કહેનાર ‘બાલતપસ્વી’ પદથી ભગવાને કહેલ સાધુસામાચારીપરાયણ મિથ્યાર્દષ્ટિ જીવનું જ ગ્રહણ થઈ શકે, અન્ય દર્શનમાં રહેલા તાપસાદિનું ગ્રહણ ન થઈ શકે, આ પ્રમાણે પૂર્વપક્ષીનું કહેવું છે.
ઉત્થાનઃ
અહીં કોઈ કહે છે કે આ પ્રમાણે કહેવાથી પૂર્વમાં કહેલ ‘વાતતપસ્વીત્યે’અને ‘નીતાર્થા નિશ્રિતતપશ્ચરાતોÎીતાર્થ કૃત્યચે' એ પ્રમાણે બે મતનો=બે નયંષ્ટિનો, અભેદ થઈ જશે. તેથી પૂર્વપક્ષી કહે છે
અવતરણિકાર્ય :
‘ન ચૈ.....નિરામાર્થમા - ' – અને આ પ્રમાણે બે મતનો અભેદ નહિ થાય, કેમ કે ગીતાર્થનિશ્રિત દ્રવ્યલિંગીરૂપ અને ગીતાર્થ એવા દ્રવ્યલિંગી રૂપ બાલતપસ્વીનો સંભવ છે. એથી ગીતાર્થ દ્રવ્યલિંગી અને ગીતાર્થનિશ્રિત દ્રવ્યલિંગીને બાલતપસ્વીરૂપે દેશઆરાધક તરીકે એક મત પ્રમાણે ગ્રહણ થશે, ને બીજા મત પ્રમાણે ગીતાર્થને છોડીને ગયેલ તપ-ચારિત્રમાં રત એવા અગીતાર્થને દેશઆરાધક તરીકે ગ્રહણ થશે, એ પ્રમાણે પૂર્વપક્ષી કહે છે. તેના મતનું નિરાકરણ કરવા ગ્રંથકારશ્રી કહે છે
શ્લોકાર્થ:
અહીં=પ્રકૃત ચતુર્થંગીમાં, દ્રવ્યાજ્ઞાના આરાધનથી દેશઆરાધક ઇચ્છાય છે, અને અહીં=દેશઆરાધકમાં, કેવલ=ફકત, સાધુની સામાચારી તંત્ર નથી.IIર
