Book Title: Agam 03 Sthanang Gujarati Translation
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Dipratnasagar, Deepratnasagar
View full book text
________________ આગમસૂત્ર 3, અંગસૂત્ર 3, “સ્થાનાંગ’ ઉત્પન્ન નૈરયિક યાવત્ મનુષ્યલોકમાં શીધ્ર આવવા સમર્થ ન થાય. (260) સાધ્વીઓને ચાર સંઘાટિકા ધારવી અને પહેરવી કલ્પ. બે હાથ પહોળી એક, ત્રણ હાથ પહોળી બે, ચાર હાથ પહોળી એક. સૂત્ર—૨૬૧ ધ્યાન ચાર ભેદે છે - આર્તધ્યાન, રૌદ્રધ્યાન, ધર્મધ્યાન, શુક્લધ્યાન, 1. આર્તધ્યાન ચાર ભેદે છે - 1. અમનોજ્ઞ વસ્તુનો સંબંધ થવાથી તેને દૂર કરવાની ચિંતાથી થતું, ૨.મનોજ્ઞા વસ્તુની પ્રાપ્તિ થતા તે દૂર ન થાય તેની ચિંતા, ૩.આતંક - રોગની પ્રાપ્તિ થતા તેનો વિયોગ થવાની ચિંતા, 4. સેવાયેલા કામભોગનો સંબંધ થવાથી તેનો વિયોગ ન થવાની ચિંતારૂપ. આર્તધ્યાનના ચાર લક્ષણો - કંદનતા-(ઉચ્ચ સ્વરે રડવું), શોચનતા-(દીનતા પ્રગટ કરી શોક કરવો), તિપ્પણતા-(આંસુ વહાવવા), પરીદેવનતા-(કરુણ વિલાપ કરવો). 2. રૌદ્રધ્યાન ચાર ભેદે છે - હિંસાનુબંધી-(હિંસા સંબંધી ચિંતન), મૃષાનુબંધી-(અસત્ય ભાષણ સંબંધી ચિંતન), તેયાનુબંધી-ચોરીકર્મ સંબંધી ચિંતન), સારક્ષણાનુબંધી-(પરિગ્રહ સંબંધી ચિંતન). રૌદ્રધ્યાનના ચાર લક્ષણો છે - અવસન્ન દોષ(એક પાપમાં સંલગ્ન રહેવું), બહુ દોષ(અનેક પાપમાં સંલગ્ન રહેવું), અજ્ઞાન દોષ, આમરણંત દોષ(પાપનો ક્યારેય પશ્ચાત્તાપ ન હોવો). - 3. ધર્મધ્યાન ચાર ભેદે છે - આજ્ઞા વિચય(જિનાજ્ઞાઓનું ચિંતન કરવું), અપાય વિચય(ચારે ગતિના દુઃખોનું ચિંતન કરવું) તું ચિંતન કરવું), વિપાક વિચય(કર્મ અને તેના પરિણામો વિચારવા), સંસ્થાન વિચય(લોક સ્વરૂપનું ચિંતન). ધર્મધ્યાનના ચાર લક્ષણો છે - આજ્ઞારુચિ, નિસર્ગરુચિ, સૂત્રરુચિ, અવગાઢરુચિ. ધર્મધ્યાનના ચાર આલંબન છે - વાચના, પૃચ્છના, પરિવર્તના, અનુપ્રેક્ષા. ધર્મધ્યાનની ચાર અનુપ્રેક્ષાઓ છે - એકવાનુપ્રેક્ષા, અનિત્યાનુપ્રેક્ષા, અશરણાનુપ્રેક્ષા, સંસારાનુપ્રેક્ષા. 4. શુક્લધ્યાન ચાર પ્રકારે, ચાર પદોમાં પ્રત્યાવસારિત છે - પૃથકત્વ વિતર્ક સવિચારી, એકત્વવિતર્ક, અવિચારી, સૂક્ષ્મક્રિયા અનિવૃત્તિ, સમુચ્છિન્ન ક્રિયા અપ્રતિપાતી. શુક્લધ્યાનના ચાર લક્ષણો છે - અવ્યથ, અસંમોહ, વિવેક, વ્યુત્સર્ગ. શુક્લધ્યાનના ચાર આલંબન છે - ક્ષમા, મુક્તિ, માર્દવ. આર્જવ. શુક્લધ્યાનની ચાર અનુપ્રેક્ષા છે - અનંતવૃત્તિતાનુપ્રેક્ષા, વિપરિણામાનુપ્રેક્ષા, અશુભાનુપ્રેક્ષા, અપાયાનુપ્રેક્ષા. સૂત્ર-૨૬૨ દેવોની સ્થિતિ ચાર ભેદે છે - કોઈ સામાન્ય દેવ, કોઈ સ્નાતક દેવ, કોઈ પુરોહિત દેવ, કોઈ સ્તુતિપાઠક દેવ. ચાર પ્રકારે સંવાસ કહ્યા છે - કોઈ દેવ દેવી સાથે સંવાસ કરે, કોઈ દેવ સ્ત્રી કે તિર્યંચણી સાથે સંવાસ કરે, મનુષ્ય કે તિર્યંચ દેવી સાથે સંવાસ કરે, કોઈ મનુષ્ય-તિર્યંચ માનુષી કે તિર્યંચણી સાથે સંવાસ કરે. સૂત્ર-૨૬૩ ચાર કષાયો કહ્યા - ક્રોધકષાય, માનકષાય, માયાકષાય, લોભકષાય. એ રીતે નૈરયિક યાવતુ વૈમાનિકને હોય ક્રોધના ચાર આધાર કહ્યા - આત્મ પ્રતિષ્ઠિત –પર પ્રતિષ્ઠિત –તદુભય પ્રતિષ્ઠિત અને અપ્રતિષ્ઠિત, એ રીતે નૈરયિક યાવતુ વૈમાનિકને હોય. એ પ્રમાણે યાવતુ - લોભને વૈમાનિક પર્યન્ત જાણવો. ચાર સ્થાને ક્રોધોત્પત્તિ થાય છે - ક્ષેત્ર નિમિત્તે, વસ્તુ નિમિત્તે, શરીર નિમિત્તે, ઉપધિ નિમિત્તે, એ રીતે નૈરયિક યાવતુ વૈમાનિકને હોય. એ પ્રમાણે યાવતુ લોભને વૈમાનિક પર્યન્ત જાણવો. ક્રોધ ચાર ભેદે છે - અનંતાનુબંધી, અપ્રત્યાખ્યાન, પ્રત્યાખ્યાનવરણ, સંજવલન ક્રોધ, એ રીતે નૈરયિક યાવતુ વૈમાનિકને જાણવુ. એ રીતે યાવત્ લોભમાં, વૈમાનિક પર્યન્ત જાણવું. મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “સ્થાન)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 48
